Δημήτρης Καλτσώνης
Η Κριτική του προγράμματος της Γκότα του Κ. Μαρξ αποτέλεσε ένα έργο σταθμό στη μαρξιστική σκέψη. Εκεί βρίσκεται, ανάμεσα σε άλλα, ο πυρήνας της μαρξιστικής ανάλυσης για την ανάγκη και το χαρακτήρα της κρατικής εξουσίας μετά τη σοσιαλιστική επανάσταση καθώς και η προβληματική της κατανομής των μέσων κατανάλωσης στη σοσιαλιστική κοινωνία. Αμφότερα τα θέματα απασχόλησαν και απασχολούν τη μαρξιστική θεωρία αλλά και τις πρακτικές εφαρμογές.
Το πρώτο που ξεκαθαρίζει ο Μαρξ στο εν λόγω έργο του είναι ότι κατά τη μεταβατική περίοδο από την καπιταλιστική κοινωνία στην κομμουνιστική υπάρχει ανάγκη από την πολιτική εξουσία της εργατικής τάξης, την «επαναστατική δικτατορία του προλεταριάτου». Τα χαρακτηριστικά αυτής της πολιτικής κυριαρχίας της εργατικής τάξης ο Μαρξ τα είχε διακρίνει και συστηματοποιήσει στην εμπειρία της Παρισινής Κομμούνας: ένοπλος λαός, αιρετότητα, ανακλητότητα όλων των δημόσιων λειτουργών, εναλλαγή τους, έλεγχός τους από τα κάτω, κατάργηση κάθε μισθολογικού και άλλου προνομίου των κυβερνητικών και λοιπών αξιωματούχων. Ένα δεύτερο σημαντικό θέμα με το οποίο καταπιάστηκε ο Μαρξ στο προαναφερθέν έργο του είναι η κατανομή των μέσων κατανάλωσης στη μεταβατική αυτή ιστορική περίοδο.
Η κατανομή, γενικά, καθορίζεται πρώτιστα από το κοινωνικο-οικονομικό σύστημα στο οποίο αναφέρεται. Καθορίζεται δηλαδή από το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και από τις σχέσεις παραγωγής. Από την άλλη, η κατανομή αντεπιδρά στις σχέσεις παραγωγής, τις επιβεβαιώνει ή τείνει να τις αναιρέσει. Μέσω αυτής της αντεπίδρασης ασκεί επιρροή στις παραγωγικές δυνάμεις επιταχύνοντας ή επιβραδύνοντας την ανάπτυξή τους. Το κράτος γενικά παρεμβαίνει για τη διασφάλιση της αναπαραγωγής των εκάστοτε κυρίαρχων σχέσεων παραγωγής. Μπορεί να παρεμβαίνει με διάφορες μορφές στην κατανομή αντεπιδρώντας επίσης με αυτό τον τρόπο στις σχέσεις παραγωγής.
Στη σοσιαλιστική κοινωνία η κρατική εξουσία έχει ένα ειδικό ρόλο στην ίδια τη συγκρότηση των νέων παραγωγικών σχέσεων. Οι νέες παραγωγικές σχέσεις, που προκύπτουν μετά τη σοσιαλιστική επανάσταση, χαρακτηρίζονται από την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας στα βασικά μέσα παραγωγής και τη μετατροπή τους σε παλλαϊκή ιδιοκτησία. Η παλλαϊκή ιδιοκτησία λαμβάνει κυρίως τη νομική μορφή της κρατικής ιδιοκτησίας. Επομένως, ήδη το κράτος έχει εξ ορισμού ρόλο στις παραγωγικές σχέσεις. Αυτό το στοιχείο ενισχύεται από το ότι η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων στη σοσιαλιστική κοινωνία γίνεται σχεδιασμένα. Ο σχεδιασμός αυτός αποτελεί –πρέπει να αποτελεί- παλλαϊκό έργο. Κατά συνέπεια, και εδώ ο ρόλος της εργατικής εξουσίας είναι σημαντικός, αν όχι καθοριστικός.
Ανάλογα με την εργασία