ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ : Ἡ Πρώτη Πηγή Ἀξιῶν καί ἰδανικῶν

ΜΕΡΟΠΗΣ  Ν. ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ

Ὁμότιμης Καθηγήτριας Παν/μίου Ἀθηνῶν

Π Ρ Ο Σ Φ Ω Ν Η Σ Ε Ι Σ  καί   Ε Υ Χ Α Ρ Ι Σ Τ Ι Ε Σ  γιά τήν πρόσκληση.

Εἶναι, νομίζω, σκόπιμο νά μπῶ στό θέμα μου μέ μιά μικρή ἐπεξήγηση σχετικά με τήν ἐπιλογή τῶν δύο λέξεων πού συνυπάρχουν στόν τίτλο του: «Πηγή» καί «Ἀξίες».   

Γιατί πηγή καί ὄχι κάτι ἄλλο, όπως, γιά παράδειγμα, Σχολεῖο ἤ Σύστημα ἀγωγῆς; Καί γιατί άξίες καί ὄχι κανόνες ἤ συνήθειες; Πιστεύω πώς αὐτή ἡ λέξη Π η γ ή, εἶναι ἡ πιό κατάλληλη γιά νά χαρακτηρίσει τήν οἰκογένεια, τήν «μικρά ἐκκλησία», ὅπως τήν ὀνομάζει ὁ ἱερός Χρυσόστομος, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ τό θεμελιῶδες κύτταρο κάθε συγκροτημένης κοινωνίας. Διότι, ὅπως μιά ἀστείρευτη πηγή προσφέρει τό νερό της στό περιβάλλον της, συνεχῶς καί ἀδιαλείπτως, χωρίς καμία εἰδική προσπάθεια, ἔτσι καί ἡ οἰκογένεια, εἴτε τό ἐπιδιώκει καί τό συνειδητοποιεῖ εἴτε ὄχι, ἀπό τήν πρώτη μέρα τῆς ζωῆς τοῦ κάθε ἀνθρώπου τόν ποτίζει μέ τό ζωηφόρο νερό τῆς κάθε μέρας.

Ἄν τό νερό αὐτό εἶναι γάργαρο καί καθαρό, τοῦ μεταγγίζει ὅλους τούς κώδικες συμπεριφορᾶς πού συγκεκριμενοποιοῦν καί ἐκφράζουν τά ποιοτικά χαρακτηριστικά αὐτοῦ πού χαρακτηρίζουμε γενικότερα ὡς Παιδεία. Τί ἐννοοῦμε, ὅμως, μέ αὐτήν τήν λέξη ἡ ὁποία, ἔχει ὡς ρίζα τή λέξη παίς, καί μᾶς παραπέμπει στά πολυδιάστατα παράγωγά της καί τούς ποικίλους συνειρμούς της; Στά ἀρχαῖα χρόνια, ὡς ἔννοια, περιβάλλεται, θαρρεῖς, ἀπό μιά φωτεινή ἄλω. Διότι τότε, ἡ λέξη Παιδεία σήμαινε τήν γενικότερη συστηματική πνευματική και ψυχική κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α τοῦ ἀνθρώπου, μαζί καί τήν ἀγωγή γιά ὅ,τι παρήγαγε πολιτισμό. Αὐτά, δηλαδή, πού τόν ἔκαναν νά εἶναι Ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος  «ἄνω θρώσκει», δηλαδή κοιτάζει πρός τά ὑψηλά καί τά ὡραῖα. Αὐτά πού, ὅπως σημειώνει ὁ Χρῆστος Μαλεβίτσης, «μέ τήν ἀγωγή τοῦ λόγου καί τήν ἀγωγή τοῦ ὡραίου, τοῦ ἠθικοῦ καί τοῦ ἀληθινοῦ, μεταποιοῦν τόν ἄνθρωπο ἀπό φυσικό σέ πνευματικό ὄν» καί ὅπως ἀναφέρει καί ὁ Κώστας Τσιρόπουλος, «δομοῦν τήν ἀνθρωποσύνη του».

          Σ’ αὐτήν τήν ἔννοια τῆς παιδείας, ἐνσωματώθηκε καί ἡ παράμετρος τῆς ὑποχρεώσεως, γιά κάθε εὐνομούμενη πολιτεία, νά ἔχει ἕνα ὀργανωμένο, γενικό καί προκαθορισμένο σύστημα ἀγωγῆς καί μορφώσεως τῶν παιδιῶν, μέσα ἀπό τό ὁποῖο θά παρέχεται, μέ κανόνες, ἡ ἀντίστοιχη ἐκπαίδευση. Ἡ ὁποία, βεβαίως, ἐκτός ἀπό τήν παροχή γνώσεων, έπιβάλλεται νά περιλαμβάνει καί τήν πνευματική καί πολιτιστική καλλιέργεια. Αὐτό τό σύστημα, ὀνομάστηκε ἐκπαιδευτικό.

Ἄς σημειώσουμε, ὡστόσο, ὅτι στήν σύγχρονη πραγματικότητα, ὅταν λέμε Παιδεία , ἐννοοῦμε μόνο τήν παροχή γνώσεων. Γι’ αὐτό καί, κάθε φορά πού διαπιστώνονται τά θλιβερά ἀποτελέσματα ἀπό τά ὅσα ἔχουν κυριολεκτικά διαβρώσει τό ἐκπαιδευτικό μας σύστημα, σέ ὅλες τίς βαθμίδες του, μιλᾶμε γιά «τά χάλια τῆς Παιδείας μας».

*

Μέσα στήν οἰκογένεια, τό παιδί είσπνέει θά ἔλεγα, μιά βιωματική Παιδεία, πού δομεῖται ἀπό τό σύνολο τῶν ἀ ξ ι ῶ ν καί τῶν ἰ δ α ν ι κ ῶ ν, πού θά ἀποκτήσουν προτεραιότητα στήν συνείδησή του, θά ὑπαγορεύουν κανόνες καί θά ἀποτελέσουν τά δεοντολογικά του μηνύματα καί αἰτήματα. Ὅπως δέ συμβαίνει καί στό φυσικό περιβάλλον, εἶναι ἀναπόφευκτο νά συμβεῖ τό ἀντίθετο, ἄν τό νερό αὐτῆς τῆς «πηγῆς» εἶναι λασπωμένο ἤ μολυσμένο ἀπό ἐπικίνδυνα στοιχεῖα καί ἀπόβλητα.

Ἐπειδή, λοιπόν, ὅπως διαπιστώνουν συνεχῶς οἱ παιδοψυχολόγοι καί οἱ παιδαγωγοί, τά πρῶτα πέντε ἕως ἑπτά χρόνια τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου εἶναι καθοριστικά γιά τά βιώματά του, θά καταγράψει καί θά θελήσει ἀργότερα νά μιμηθεῖ τά ζωντανά παραδείγματα πού θά παρακολουθήσει,. Ἀπό αὐτά θά δομηθεῖ ἡ προσωπικότητά του θά συγκεκριμενοποιηθοῦν οἱ ἔννοιες τῶν ἀξιῶν του καί θά ὁριστικοποιηθεῖ ἡ ἱεράρχησή τους. Κατά συνέπεια, γίνεται ἐντελῶς προφανής ὁ καταλυτικός ρόλος πού διαδραματίζει, σ’ὅλα αὐτά, τό πρῶτο περιβάλλον τοῦ παιδιοῦ, δηλαδή ἡ οἰκογένειά του, ἡ στενή καί ἡ εὐρύτερη.

Διότι τό παιδί, ἀπό πολύ νωρίς, μπορεῖ νά «ψυχανεμίζεται», ὅπως λέει ὁ λαός μας. Δηλαδή, εἴτε το θέλουμε ἐμεῖς εἴτε ὄχι, τό παιδί διαισθάνεται, ἀναπνέει μέ τήν ψυχή του, παρακολουθεῖ, ἀντιλαμβάνεται, καταγράφει, ἀποτυπώνει καί ἀ ν τ ι γ ρ ά φ ε ι τά ὅσα συμβαίνουν γύρω του, ἔστω καί ὅταν ἐμεῖς νομίζουμε ὅτι ἀσχολεῖται μέ κάτι ἄλλο καί δέν μᾶς ἀκούει ἤ δέν μᾶς βλέπει. Καί δέν θεωρῶ καθόλου τυχαῖο τό ὅτι, οἱ Ἄγγλοι λένε ὅτι, στήν ἐρώτη-ση «Ἀπό ποῦ κατάγεσαι;» ἡ σωστή ἀπάντηση πρέπει νά εἶναι «Ἀπό τά παιδικά μου χρόνια».           

          Ὅπως, ὅμως, τὸ ζοῦμε ὅλοι καθημερινά, ἡ σύγχρονη ἑλληνικὴ οἰκογένεια – στὰ ἀστικὰ κυρίως κέντρα – περνάει σοβαρὴ κρίση καὶ τείνει ὅλο καὶ περισσότερο, μὲ κάποιες σωτήριες εὐτυχῶς ἀκόμα διαφορές, νὰ μοιάσει στὶς οἰκογένειες τῶν «προηγμένων», ὅπως συνηθίζεται νὰ ἀποκαλοῦνται, κρατῶν. Ἐκεῖ, ἡ μητέρα εἶναι πάντα ἐργαζόμενη , τὰ παιδιὰ λίγα καὶ, συχνά, ἀπὸ πολὺ νωρὶς ἀπομακρύνονται ἀπὸ τὸ πατρικὸ σπίτι, σωματικὰ καὶ ψυχικά. Καί στήν πατρίδα μας, ὅμως, τά πράγματα ἀλλάζουν με γοργό ρυθμό. Ἡ εὐρύτερη παραδοσιακὴ οἰκογένεια, ποὺ μόλις πρὶν ἀπὸ λίγες δεκαετίες ἦταν ὁ κανόνας, συνεχῶς περιορίζεται, ἀλλὰ καὶ ἐκεῖ ὅπου ἐξακολουθεῖ νὰ ὑπάρχει, ἐξ αἰτίας τοῦ σύγχρονου τρόπου ζωῆς, δὲν φαίνεται νὰ μπορεῖ νὰ λύσει τὰ προβλήματα.

          Μέσα, λοιπὸν, σ’ αὐτὴν τὴν σύγχρονη οἰκογένεια, πού, ὅλο καὶ πιὸ συχνά, ἀπομένει «μισή», ἀπὸ διαζύγια, συμβιώσεις ἐκτὸς γάμου, μονογονεϊκὲς οἰκογένειες μὲ ἄγαμες μητέρες, μεγαλώνουν συνήθως τὰ  μ ο ν α χ ι κ ά παιδιὰ τῶν διαμερισμάτων, σὲ πολυκατοικίες ὅπου οἱ γείτονες μπορεῖ και νὰ μὴ λένε οὔτε καλημέρα μεταξύ τους. Αὐτὰ τὰ παιδιὰ, συχνά, μέ ἕνα πιάτο πρόχειρου φαγητοῦ ἀπό τό ταχυφαγεῖο τῆς γειτονιᾶς, κάθονται καθηλωμένα καί ἀμίλητα, γιά ὧρες, μπροστά σέ μιά γυάλινη ὀθόνη ἤ σ’ ἕναν ὑπολογιστή . Παρακολουθοῦν ἄθλια τηλεοπτικὰ προγράμματα, μέ λαμπερά, ἀλλὰ σαθρὰ καὶ ἐκμαυλιστικὰ πρότυπα, ποὺ συχνὰ προπαγανδίζουν τὴν ἄκρατη βία, τήν χυδαιότητα καὶ τὴν ἀνηθικότητα, ἤ ἀποκτοῦν ἐπικίνδυνες ἐμπειρίες μέσω διαδικτύου. Συγχρόνως,ἀποκτοῦν καί προσωπικούς  κώδικες Παιδείας.

Αὐτά εἶναι, συνήθως, παιδιὰ τῶν ὁποίων οἱ γονεῖς, ὁ ἕνας ἢ καὶ οἱ δύο, μπορεῖ νὰ νοιάζονται μέν γιὰ τὸ σῶμα τους καὶ τὸ μυαλό τους, φορτώνοντάς τα μὲ φροντιστήρια, ξένες γλῶσσες, πιάνο, γυμναστήρια, μπαλέτα, καράτε ἢ κολυμβητήρια, ἀλλὰ ἀφήνουν κλειστὴ καὶ σιωπηλὴ τὴν ψυχή τους. Παιδιὰ ποὺ συμβιώνουν ἁπλῶς μὲ τὸν ἕνα ἢ καὶ μέ τοὺς δυὸ γονεῖς, οἱ ὁποῖοι, ὅμως, πηγαινοέρχονται σ’ ἕνα σπίτι ποὺ μοιάζει μὲ ξενοδοχεῖο. Σ’ ἕνα σπίτι πού ἔχει πάψει νά εἶναι «σπιτικό», πού δέν ἔχει πιά στρωμένο οἰκογενειακό τραπέζι, καί ὅπου, ἡ ἔλλειψη οὐσιαστικῆς φυσικῆς ἐπικοινωνίας ἔχει ἀντικατασταθεῖ μέ ὅσα προσφέρουν οἱ διάφορες γυάλινες ὀθόνες.

 Οἱ γονεῖς, λαχανιασμένοι καὶ ἀγχωμένοι ἀπὸ ὑποχρεώσεις, δουλειὲς καὶ κοινωνικὲς συναναστροφές, στό σχολεῖο τοῦ παιδιοῦ τους πηγαίνουν κάποτε, μόνο γιά νά ρωτήσουν ἤ νά διαμαρτυρηθοῦν γιά τούς βαθμούς του ἤ γιά τήν αὐστηρότητα κάποιου δασκάλου, καί ὄχι γιά νά συνεργαστοῦν μέ τούς ἐκπαιδευτικούς γιά ὅποια τυχόν προβλήματα ἐκδηλώνει ἡ συμπεριφορά του. Εἶναι γονεῖς νευρικοί καί κουρασμένοι ἀπὸ τὶς ἀτελείωτες ὑλικές ἀπαιτήσεις, ποὺ οἱ ἴδιοι, συνήθως, καλλιεργοῦν, ὡς ἀ ξ ί ε ς, γιὰ τοὺς ἴδιους καὶ τὰ παιδιά τους, κάνοντας τὸ μεγάλο λάθος, ἤ ἄς πῶ καλύτερα τήν πολύ κρίσιμη παρεξήγηση νὰ θεωροῦν ὅλες τίς ἐ π ι θ υ μ ί ε ς  ὡς  ἀ ν ά γ κ ε ς. Τί ἀξίες, ἑπομένως, καί τί ἰδανικά ὁριοθετοῦν γιά τά παιδιά τους;

Δίνοντας ὑπερβολική  ἀ ξ ί α  σέ ὑλικά, κατ’ ἀποκλειστικότητα, ἀγαθά, δηλαδή νεκρά πράγματα, οἱ γονεῖς καλλιεργοῦν μιά παιδεία τοῦ «θέλω» καί «δέν θέλω», μέ  ἀπαιτήσεις, τίς ὁποῖες θεωροῦν ὅτι πρέπει ὁ π ω σ δ ή π ο τ ε  νὰ ἱκανοποιήσουν, νομίζοντας ὅτι, ἔτσι, ἐξαγοράζουν τήν ἀγάπη τῶν παιδιῶν τους. Ἤ καί γιὰ νὰ ἀπαλλαγοῦν, ἴσως, καί ἀπὸ τὶς ἐνοχὲς ποὺ τοὺς βασανίζουν ἂν, ἐνδόμυχα καί μυστικά, συναισθάνονται κάπως ὅτι δὲν προσφέρουν στὰ παιδιὰ τους αὐτὸ ποὺ πραγματικὰ ἔχουν ἀνάγκη. Δηλαδή, ποιοτικό χρόνο οὐσιαστικῆς ἐπικοινωνίας, χαρούμενα γέλια, παιχνίδια καί πειράγματα γύρω ἀπό τό οἰκογενειακό τραπέζι, καί μία ἤρεμη καὶ γλυκειὰ οἰκογενειακὴ ἀτμόσφαιρα, μέσα στήν ὁποία θά ἀνθίσουν ἀβίαστα -  ἀπό ἤρεμες καυβέντες καί παραδείγματα -  οἱ σωστά ἱεραρχημένες ἀξίες. Ἄν, γιά παράδειγμα, ἕνα παιδί βιώνει μιά κακή συμπεριφορά μεταξύ τῶν γονιῶν του πού, ὅλο καί πιό συχνά πιά, καταλήγει σέ διαζύγιο, πῶς θά γεννηθεῖ στήν συνείδησή του ἡ  ἀ ξ ί α ἑνός εὐλογημένου γάμου καί μιᾶς ἁρμονικῆς συμβίωσης; Καί μέ ποιά σύγχρονα ζωντανά παραδείγματα –στόν ἰδιωτικό καί κυρίως στόν δημόσιο βίο-  θά ἐνστερνιστοῦν τήν ἀξία τῆς ἐντιμότητας καί τῆς εὐσυνειδησίας;

Κι ἀναρωτιέμαι. Εἶναι ἄραγε ὑπερβολικό νά ὑποστηρίξουμε ὅτι γενιές Ἑλλήνων ἔχουν γαλουχηθεῖ μέ τήν διαφθορά ὡς τρόπο ζωῆς;

*

Οἱ διαπιστώσεις τῶν ἐπιπτώσεων πού αὐτές οἱ συνθῆκες μπορεῖ νά ἔχουν στήν ζωή, τήν ψυχική ἰσορροπία, τήν παιδεία καί τήν συμπεριφορά τῶν παιδιῶν μας, ἀλλά καί στό μέλλον τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας καί τῆς πατρίδας μας, εἶναι σταθερά ἐπαναλαμβανόμενες καί προβάλλουν ἀνάγλυφες στά εὑρήματα τῶν πολλῶν, σχετικῶν μέ τό θέμα, κοινωνικῶν ἐρευνῶν, ἀλλά καί σέ ὅσα νοσηρά φαινόμενα παρατηροῦμε συνεχῶς γύρω μας. Σταχυολογῶ μόνο τόν τριπλασιασμό τοῦ ἀριθμοῦ τῶν διαζυγίων κατά τήν τελευταία δεκαετία, τήν ὀλέθρια αὔξηση τῆς ἐνδοσχολικῆς βίας, καί τήν ἁλματώδη αὔξηση τῶν αὐτοκτονιῶν σἐ παιδιά 13 ἕως 20 ἐτῶν, ἡ ὁποία ἀποδίδεται ἀπό τούς εἰδικούς σέ ἐνδοοικογενειακά προβλήματα. Παράλληλα, ὅμως, ἄς σημειωθεῖ  ὅτι, σέ διάφορες δημοσκοπήσεις πού ἀπευθύνονται σέ νέους καί ἀφοροῦν στήν ἱεράρχηση τῶν ἀξιῶν τους, ἡ ο ἰ κ ο γ έ ν ε ι α  εἶναι αὐτή πού καταγράφει συνεχῶς πολύ ὑψηλά ποσοστά καί κατακτᾶ πρῶτες θέσεις.     

*

Εἶναι, ἑπομένως, πραγματική εὐλογία ὅταν, μέσα στήν οἰκογένεια, μέ τήν καθημερινή οὐσιαστική ἐπικοινωνία, τό παιδί θά διδαχθεῖ καί θά ἀπολαύσει τήν ὀμορφιά τῆς ἀνιδιοτελοῦς ἀγάπης, τή χαρά τῆς προσφορᾶς, ὅπως καί τίς ἔννοιες τῆς ἐντιμότητας, τῆς δικαιοσύνης, τοῦ σεβασμοῦ πρός τόν ἄλλο, τῆς προσπάθειας γιά αὐτοβελτίωση, τῆς ἀλληλεγγύης, τῆς πειθαρχίας, τῆς ἀναλήψεως εὐθυνῶν, τῆς ἔγνοιας γιά τόν συνάνθρωπο καί τόσων ἄλλων σημαντικῶν παραμέτρων τῆς ἀληθινῆς σέ νόημα ζωῆς.

Μέσα στήν οἰκογένεια, τό παιδί θά πάρει τά πρῶτα στοιχεῖα τῆς χριστιανικῆς μας πίστης καί παραδόσεως, θά γευθεῖ τήν ἀνακούφιση καί τήν σημασία τῆς προσευχῆς καί θά διαβάσει ἐπιλεγμένα σημαντικά βιβλία, πού θά τοῦ δείξουν τήν ἀξεπέραστη ὀμορφιά τῆς γλώσσας μας.  Ἄς θυμηθοῦμε τήν σχετική ρύση τοῦ Ὀδυσσέα Ελίτη :«Ὅπου καί νά σᾶς βρίσκει τό κακό ἀδελφοί μου, μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό καί μνημονεύετε Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη». Κι ἄς θυμηθοῦμε ἀκόμα τά ὅσα σοφά καί ἄκρως προειδοποιητικά ἔχει γράψει - σχετικά μέ τούς κινδύνους πού ἀπειλοῦν τήν γλώσσα μας - ὁ ἀείμνηστος, ἀλλά πάντα παρών μέ τό ἀνεκτίμητο ἔργο του, Σαράντος Καργᾶκος, σέ δύο βιβλία του, μέ τίτλο: Ἀ-λαλία καί Ἀ-λεξία.

Μέσα στήν οἰκογένεια, ἐπίσης, τό παιδί θά ἔχει τήν εὐκαιρία νά χαρεῖ τήν διαχρονική ζεστασιά πολύτιμων στοιχείων τῶν παραδόσεων καί τῆς ἱστορικῆς ἐθνικῆς μας διαδρομῆς. Καί ὅλα αὐτά θά κατασταλάξουν στήν συνείδησή του ὡς  ἀ ξ ί ε ς καί θά ἐμπνεύσουν ἰ δ α ν ι κ ά .

*

Ἑπομένως, μέσα στήν οἰκογένεια τό παιδί θά πρέπει ἀπό νωρίς νά συνειδητοποιήσει, ὅτι στήν ζωή πρέπει νά ἱσχύουν κανόνες συμπεριφορᾶς, μέσα στούς ὁποίους ἐντάσσεται καί αὐτό πού ὀνομάζουμε καθῆκον. Τούς χρειάζεται αὐτούς τούς κανόνες ὅπως τό τραῖνο χρειάζεται τίς ράγες, γιά νά  μήν ἐκτροχιαστεῖ. Εἶναι, ὅμως, συγχρόνως, ἀνάγκη, νά δεῖ πρῶτα ἐμᾶς τούς μεγάλους νά τηροῦμε αὐτούς τούς κανόνες, ἀφοῦ μόνο τό τί κάνουμε ἔχει οὐσιαστική ἀξία καί ὄχι τό τί λέμε.

Μόνο, δηλαδή, μέ τό ζωντανό παράδειγμα μποροῦμε νά διδάξουμε, ἀλλά καί νά ἀποκτήσουμε τήν ἐκτίμηση καί τόν σεβασμό τοῦ παιδιοῦ, ὅταν καί ἐφόσον συνειδητοποιεῖ τήν συνέπεια πού τηροῦμε μεταξύ αὐτῶν πού λέμε καί αὐτῶν πού κάνουμε. Διότι, ἄς μήν ξεχνᾶμε πώς τό παιδί εἶναι ἀσυμβίβαστος καί ἀδέκαστος κριτής. Κι ἄς θυμόμαστε πάντα τήν σοφή παροιμία πού λέει: «Ἅμα λές καί δέν τό κάνεις, τήν ὑπόληψή σου χάνεις».

 Γιά παράδειγμα,  ἀκόμα καί τά πιό μικρά -  καί, συχνά, ἀνώδυνα – ψέμματα, πού μπορεῖ νά λέγονται ἀπό τούς μεγάλους, στήν συνείδηση τοῦ παιδιοῦ ὑποβαθμίζουν ἤ ἀναιροῦν τελείως τήν ἀξία τῆς ἀλήθειας.

Δέν ἀγνοῶ καθόλου καί δέν ὑποβαθμίζω τίς δυσκολίες πού ὑπάρχουν σέ κάθε φάση τῆς ζωῆς τῶν παιδιῶν καί κυρίως στήν φάση τῆς ἐφηβείας, ἡ  ὁποία εἶναι καί τό κύριο θέμα τοῦ Συνεδρίου. Σέ ὅσα σχετικά καί πολύτιμα ἀναφέρθηκαν ἀπό τούς ἐκλεκτούς ὁμιλητές, ἄς μοῦ ἐπιτραπεῖ νά προσθέσω κάποιες προτροπές καί μιά μιά ἐμπειρική μου πρόταση. Οἱ προτροπές λένε:

Α) Μήν χαρακτηρίζετε τό παιδί, ἀλλά τήν πράξη. Π.χ. δέν λέμε «εἶσαι ψεύτης», ἀλλά «αὐτό πού εἶπες δέν εἶναι ἀλήθεια». Ὄχι «εἶσαι τεμπέλης», ἀλλά «δέν προσπαθεῖς ἀρκετά».

Β) Ποτέ δέν προσβάλουμε τό παιδί μπροστά σέ ξένους.

Γ) Δέν ἐπαινοῦμε μόνο τίς ἐπιδώσεις στά μαθήματα, ἀλλά ἐπαινοῦμε πάντα τά καλά συναισθήματα καί τίς καλές πράξεις.

Δ) Φροντίζουμε νά δώσουμε στά παιδιά μας «ρίζες καί φτερά». Ρίζες γιά ἀσφάλεια καί φτερά για να ξεκινήσουν – χωρίς βαρύδια – τήν δική τους δημιουργική ζωή.

Ἡ πρότασή μου εἶναι:

Ὅταν κατά τήν δύσκολη αὐτή... ἐπαναστατική φάση, ἡ προφορική ἐπικοινωνία ἔχει δυσκολέψει, ἄς ἀκουμπᾶμε, πότε-πότε, λίγα λόγια - βγαλμένα ἀπό τήν καρδιά καί μέ ὑποβολέα πάντα καί μόνο τήν ἀγάπη - σ’ ἕνα σύντομο σημείωμα, πού θά τό βάλουμε κάτω ἀπό τό μαξιλάρι τοῦ ἔφηβου παιδιοῦ μας, γιά νά τό βρεῖ καί νά τό διαβάσει μόνο του, σέ μιά ὥρα ἥσυχη, χωρίς τήν ἐνοχλητική δική μας παρουσία καί χωρίς τήν ἔνταση τῆς ἀντιπαράθεσης. Σᾶς μεταφέρω καί κάποια σχετική προσωπική μου ἐμπειρία ἀπό μιά Σχολή Γονέων στήν Κύπρο....

Στό σημεῖο αὐτό, ἀξίζει νά σημειώσουμε ὅτι, γιά νά εἶναι θετικά καί ἀποτελεσματικά τά ὅσα αὐτή ἡ πηγή, ἡ οἰκογένεια,  μπορεῖ νά προσφέρει, ὑπάρχουν τρία ἀξιώματα πού, κατά τούς παιδαγωγούς καί τούς παιδοψυχολόγους, ἱσχύουν ὡς προϋποθέσεις:

α- Ἡ συντροφικότητα τῶν γονιῶν εἶναι δῶρο ἀνυπολόγιστης ἀξίας γιά τά παιδιά καί ἡ μεταξύ τους συμπεριφορά καταγράφεται ἀνεξίτηλα στήν μνήμη καί τήν ψυχή τους

β- Τό καλύτερο δῶρο τοῦ πατέρα στά παιδιά του εἶναι νά ἀγαπάει, νά σέβεται καί νά τιμᾶ τή μητέρα τους καί

γ- Ἔχει ἀποδειχθεῖ ὅτι, τό 70% τῆς εἰκόνας πού κατ’ἀρχήν σχηματίζουν τά παιδιά γιά τόν πατέρα τους – καί κατά συνέπεια ὁ σεβασμός καί ἡ ἐκτίμησή τους πρός αὐτόν - προέρχεται ἀπό αὐτά πού λέει γι’ αὐτόν ἡ μητέρα τους. 

  

***  

Δέν πρέπει νά κλείσω αὐτές τίς σκέψεις μου, χωρίς νά τονίσω ἰδιαίτερα τόν ρόλο τῆς μάνας, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ, γιά κάθε ἄνθρωπο, τήν πρώτη καί ἀναντικατάστατη δασκάλα του. Γράφει χαρακτηριστικά ὁ κορυφαῖος δοκιμιο-γράφος Κώστας Τσιρόπουλος : «...Ἡ γυναίκα εἶναι ἡ σεπτή κλειδοκρατόρισσα τοῦ μυστηρίου τῆς ζωῆς, ἐκείνη πού διερμηνεύει ὀργανικά καί ψυχικά ὅλα τά αἰνίγματα καί τά θεῖα δωρήματα τοῦ ἀνθρώπου. Σ’ αὐτήν στηρίζεται ὁ θεσμός τῆς οἰκογένειας κι ἐκείνη, μέ τρόπους ποικίλους στοργῆς, παραδείγματος καί πειθαρχίας, σφραγίζει τά παιδιά της , καί ὄχι μόνο, μέ σφραγίσματα ἀνεξίτηλα μνήμης καί πολύτιμων ἐμβιώσεων...».

Ὁ ρόλος, κατά συνέπεια, τῆς γυναίκας στήν ἐγχάραξη ἀξιῶν στίς ψυχές τῶν παιδιῶν, θεωρῶ ὅτι εἶναι καθοριστικός καί καταλυτικός, ἀφοῦ μ ά ν α  δέν εἶναι μόνο αὐτή πού ἀξιώνεται νά γίνει φυσική μητέρα καί, στήν συνέχεια, εὐλογημένη γιαγιά. Μάνα εἶναι, μπορεῖ νά εἶναι, κάθε γυναίκα πού προσφέρει τήν ἀγάπη της στό παιδί πού θά συναντήσει στό δρόμο τῆς ζωῆς της καί, μέ τό παράδειγμα καί τή συμπεριφορά της, θά ἐνσαρκώσει γι’ αὐτό τό παιδί τά χαρακτηριστικά μιᾶς μάνας, πού ξέρει νά δημιουργεῖ δεσμούς, χωρίς δεσμά καί χωρίς δεσμῶτες.

***

Μέσα, ἑπομένως, στήν οἰκογένεια, ἀλλά καί μέσα στό ὅποιο στενό ἤ εὐρύτερο περιβάλλον της, πιστεύω ὅτι, ἡ κάθε γυναίκα, συνειδητοποιῶντας τήν ἱερότητα καί τό μεγαλεῖο τοῦ ρόλου πού τῆς ἐμπιστεύθηκε ὁ Μεγαλο-δύναμος Θεός, μπορεῖ, ἄν πραγματικά τό θέλει, νά ἐμπνέει τόν ἄνδρα πού στέκει δίπλα της, ὥστε  μ α ζ ί  νά μεταδίδουν καί νά καλλιεργοῦν συμπεριφορές πού στοιχειοθετοῦν καί ἐκδηλώνουν ἀξίες καί ἰδανικά, γιά τό παρόν καί γιά τίς γενιές πού ἔρχονται.

Πιστεύω ἀκόμα ὅτι,  μέ τό χέρι στήν καρδιά, πρέπει νά κάνουμε ὅ λ ο ι ἐμεῖς, οἱ ἐνήλικες τῆς δεύτερης καί τῆς τρίτης ἡλικίας, μιά εἰλικρινῆ καί αὐστηρή αὐτοκριτική - ὅσο πικρή κι ἄν εἶναι - σχετικά μέ τό ποιές οὐσιαστικές ἀξίες κληροδοτοῦμε στά παιδιά καί στά ἐγγόνια μας.

 Διότι, ὅσοι ἀξιωθήκαμε στή ζωή μας νά συναναστραφοῦμε μέ νέα παιδιά, κοιτάζοντας τά μάτια τους, γνωρίζουμε καλά πώς, αὐτά τά νέα παιδιά :

- διψοῦν, ἔστω καί χωρίς νά τό συνειδητοποιοῦν, γιά ἀλήθεια καί νόημα ἀληθινῆς ζωῆς, πίσω ἀπό τίς στεῖρες γνώσεις καί τόν κούφιο εὐδαιμονισμό. Κι ἐμεῖς, τούς δείξαμε ὡς ὑπέρτατη ἀ ξ ί α τόν ἄκρατο ἀτομικισμό καί τό βουλιμικό καί ἀνελέητο κυνῆγι τῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν,

- θέλουν ἐλευθερία, κι ἐμεῖς τά ὁδηγήσαμε πρός τήν ἀναίδεια καί τήν ἀσυδοσία,

- θέλουν τήν μαγεία καί τήν γλύκα τῆς ἀληθινῆς ἀγάπης, κι ἐμείς τά ὠθήσαμε στόν ἄψυχο καί ἐπιδερμικό ἐρωτισμό,

- θέλουν τήν ἀληθινή Πίστη στόν Θεό, κι ἐμεῖς προσπεράσαμε τήν οὐσιαστική πνευματική της διάσταση καί περιοριστήκαμε στήν λατρεία τῶν τύπων ἤ στόν συμβιβασμένο μηδενισμό,

- θέλουν πρότυπα, ἀξίες καί ἰδανικά, κι ἐμεῖς κρύψαμε τήν ἀνικανότητά μας νά τούς τά προσφέρουμε, μέσα σέ μιά ἄκρατη «παιδοκολακία» καί σε μιά παθητική καί ἀσυγχώρητη ἀνεκτικότητα. 

Τἐλος, οἱ νέοι μας ψάχνουν σήμερα ἀπεγνωσμένα γιά μιά ἐθνική ὑπερηφάνεια κι ἐμεῖς, μέ τά ὅσα κάναμε ἤ παραλείψαμε, δυστυχῶς, τούς κατευθύναμε στό νά λένε  ... «καταντήσαμε Ἕλληνες».

 Κύριοι καί Κυρίες

Παρ’ ὅλα αὐτά, πιστεύω βαθιά ὅτι δέν πρέπει νά ἀφήσουμε νά  μᾶς παραλύσει ἡ ἀπογοήτευση ἤ ἡ κατάθλιψη. Μέσα στήν ἴδια τήν παραδοχή τῶν λαθῶν, ὑπάρχει ὁ σπόρος γιά τήν διόρθωσή τους. Καί δέν ξεχνῶ ποτέ αὐτό πού ἕνας ἀείμνηστος καί σοφός μου δάσκαλος μᾶς ἔλεγε: «Νά θυμᾶστε πάντα πώς ἡ κάθε μέρα πού ξημερώνει εἶναι ἡ ἀρχή τῆς ὑπόλοιπης ζωῆς σας».

 Σκοπός, λοιπόν, τῶν σκέψεων πού μοιράστηκα μαζί σας, ἦταν νά φέρουν στήν μνήμη μας καί νά τονίσουν μερικούς σημαντικούς παράγοντες πού, ἴσως, μέσα καί ἀπό τήν διαχρονική καί ἀξιοθαύμαστη δραστηριότητα ποὐ ἐσεῖς ἀναπτύσσετε, θά μπορέσουν νά βοηθήσουν τίς οἰκογένειες, ἀλλά καί τόν καθένα μας, νά προσφέρουμε στά διψασμένα νέα παιδιά μας, καθαρό, ἀξιοφόρο καί πολύτιμο νερό. Αὐτό πού θά μεταγγίσει στήν ψυχή καί στήν συνείδησή τους τά νάματα τῆς πίστης, τῆς ἐλπίδας, τῆς αἰσιοδοξίας, τῆς δημιουργικῆς προσπάθειας καί τῆς ἀληθινῆς σέ νόημα ζωῆς.

Καί πάντα - ὅπως πρέπει νά συμβαίνει ἀπό τήν στιγμή πού κάποιος γίνεται γονιός, φυσικός ἤ πνευματικός - ἔχοντας μέσα στήν καρδιά μας μιά μύχια προσευχή γι’ αὐτά τά παιδιά, τά ὁποῖα ἡ Θεία Πρόνοια μᾶς τά ἐμπιστεύθηκε. Μιά προσευχή, πρός τόν Δημιουργό καί Οὐράνιο Πατέρα μας, ζητώντας Του νά τά προστατεύει καί νά τά φωτίζει. Διότι, ὅπως ἔχει πεῖ καί πάλι ὁ Κώστας Τσιρόπουλος, «...Ὁ ἀληθής ἀνθρώπινος βίος εἶναι, ἀκριβῶς, αὐτός ὁ πανίερος διάλογος Θεοῦ καί Ἀνθρώπου. Ἕνας διάλογος, πού λυσσαλέα ἐπιδιώκει ἡ καταναλωτική κοινωνία νά κατασιγάσει, νά ματαιώσει, νά ἐξαφανίσει...».

                     Μέ συγχαρητήρια καί θερμές εὐχές στόν Πρόεδρο κ.λ.π.

                                          Σᾶς εὐχαριστῶ γιά τήν προσοχή σας.