«Η φάμπρικα δεν σταματά» στον ελληνικό σιδηρόδρομο με τις συμβάσεις που λειτουργούν μόνο για το συμφέρον των κατασκευαστικών εταιρειών χωρίς να καταφέρνουν, εδώ και 20 χρόνια, να βελτιώσουν την ασφάλεια και την εξυπηρέτηση του επιβατικού κοινού. Το ίδιο σύστημα που «κατάφερε» από την δεκαετία του 2000 να «ξεχειλώσει» δεκάδες συμβάσεις, να πληρώνει «καπέλα» με παρατάσεις και συμπληρώσεις με την έγκριση του Ελεγκτικού Συνεδρίου αλλά να μην αποτρέπει εγκλήματα όπως εκείνο των Τεμπών, ετοιμάζεται τώρα να αναθέσει νέα έργα για να κλείσει τις «τρύπες» των προηγούμενων χωρίς κανείς να πληρώσει τις αμαρτίες του παρελθόντος.
Η δημοσιογραφική ομάδα των Data Journalists εστίασε στις συμβάσεις εκείνες που αφορούν στην ασφαλή διαχείριση της κυκλοφορίας των τρένων. Μία από αυτές, η διαβόητη 717/2014 για το σύστημα τηλεδιοίκησης-σηματοδότησης που βγήκε από την αφάνεια μετά τον θάνατο 57 ανθρώπων στις 28 Φεβρουαρίου 2023 και θεωρήθηκε «περατωθείσα» τον Νοέμβριο του ιδίου έτους, παρά το γεγονός ότι πολλά από τα συστήματά της καταστράφηκαν με την κακοκαιρία Daniel τον Σεπτέμβριο.
Δίπλα της, μια άλλη σύμβαση για το σύστημα ραδιοκάλυψης GSM-R που θα μπορούσε επίσης να αποτρέψει τα Τέμπη, αφού θα εξασφάλιζε την άμεση επικοινωνία ανάμεσα στους μηχανοδηγούς των αμαξοστοιχιών που συγκρούστηκαν μετωπικά. Εδώ ξεκινά νέα προκήρυξη που αν κάποτε καταλήξει, θα αποδώσει έργο στο διπλάσιο κόστος από εκείνο που ξεκίνησε το μακρινό 2006.
Μνημείο επιδέξιων χειρισμών, δύο ακόμη συμβάσεις για το σύστημα ETCS που αναγκάζει τα τρένα να φρενάρουν αυτόματα ακόμη και παρά την θέληση του μηχανοδηγού εάν εκείνος παραβιάσει το όριο ταχύτητας ή μπει σε τμήμα της γραμμής που κυκλοφορεί άλλο τρένο. Εδώ αποκαλύπτουμε ότι η ΕΡΓΟΣΕ αλλά και η Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμων (ΡΑΣ) παραλάμβαναν και ενέκριναν μέσα στο έτος 2022 την λειτουργία του συστήματος, ενώ ο κατασκευαστής του έργου (ΤΕΡΝΑ) δήλωνε στο τέλος του ιδίου έτους ότι το 30% του εξοπλισμού δεν λειτουργεί.
Οι τέσσερις αυτές συμβάσεις, εάν είχαν ολοκληρωθεί, θα επέτρεπαν στην Ελλάδα να λέει ότι είναι «σταθερά πιο κοντά στην Ευρώπη», εφαρμόζοντας το Ευρωπαϊκό Σύστημα Διαχείρισης Σιδηροδρομικής Κυκλοφορίας ERTMS (European Rail Traffic Management System) που εξασφαλίζει κοινά πρότυπα στην διαχείριση και διαλειτουργικότητα της σηματοδότησης των σιδηροδρόμων.
Στην πράξη, κανένα από τα παραπάνω συστήματα δεν λειτουργεί αυτή τη στιγμή, καθώς είτε οι συμβάσεις έχουν «κλείσει» με «τρύπες», είτε ξεκινούν νέες συμβάσεις «ανάταξης» όπως συνέβη το 2014 με την 717. Και όλες οι τρύπες που θα μείνουν ανοικτές θα κλείσουν με την εργολαβία-μαμούθ των 463 εκατομμυρίων ευρώ για την αποκατάσταση των ζημιών από τον Daniel. Ισως, δε, μείνουν και μερικές ακόμη για να τις αναλάβει η εταιρεία που θα αναλάβει «Σύμβουλος Διοίκησης» στον «νέο» ενιαίο ΟΣΕ.
Αυτόματο φρενάρισμα, «αυτόματη» παραλαβή
Μια από τις πιο εξόφθαλμες περιπτώσεις σύμβασης που «έκλεισε» άρον-άρον είναι η 10005, την οποία είχε αναθέσει η ΕΡΓΟΣΕ το μακρινό 2007 με προϋπολογισμό 17,2 εκατομμύρια ευρω και διάρκεια περάτωσης τα 2,5 χρόνια, τον Μάρτιο του 2010.
Δεκαπέντε χρόνια μετά, ο ανάδοχος του έργου ΤΕΡΝΑ-GTS Austria, απευθύνει επιστολή στην ΕΡΓΟΣΕ, δηλώνει ότι 30% του εξοπλισμού είναι κατεστραμμένος και ζητά πρόσθετο κόστος. (εδώ PDF) Η επιστολή γράφεται στις 30 Δεκεμβρίου 2022, δύο μήνες πριν από τα Τέμπη και μεταξύ άλλων αναφέρει:
- – Ότι βάσει της σύμβασης θα έπρεπε ήδη στις 26/12/2022 να έχει ολοκληρωθεί «η μελέτη, προμήθεια όλων των απαραίτητων υλικών και εξοπλισμών, η εκτέλεση των εργασιών εγκατάστασης, οι δοκιμές, η προσωρινή παραλαβή και η πιστοποίηση».
- – Ότι με ευθύνη της ΕΡΓΟΣΕ, η αρχική προβλεπόμενη διάρκεια της σύμβασης 54 μηνών (περιλαμβάνονται και 2 έτη συντήρησης) «έχει επιμηκυνθεί υπέρμετρα κατά 153 μήνες». Σημειώνεται ότι για να λειτουργήσει το ETCS, πρέπει πρώτα να λειτουργεί η σηματοδότηση -τηλεδιοίκηση, δηλαδή να έχει κλείσει η σύμβαση 717.
- – Ότι έχει παραδώσει τον απαραίτητο εξοπλισμό ήδη από το 2008, εδώ και 14 χρόνια με συνέπεια «να παρατηρείται σταδιακά φυσική φθορά» και ειδικότερα «των ραδιοφάρων που βρίσκονται εγκατεστημένοι για περισσότερα από 12 χρόνια χωρίς ωστόσο να λειτουργούν…».
- – Ότι το ποσοστό αστοχίας των ήδη εγκατεστημένων ραδιοφάρων ξεπερνά το 30% μέχρι σήμερα» και θα απαιτηθεί άμεσα η προμήθεια 300 ραδιοφάρων, βγάζοντας και το πρόσθετο κόστος στα 840.000 ευρώ.
Παρά την ξεκάθαρη αυτή ομολογία του εργολάβου του ETCS, η ΕΡΓΟΣΕ έχει παραλάβει διάφορα τμήματα του έργου μέσα στο 2021, ενώ η Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμων (ΡΑΣ) με απόφασή της στις 7/11/2022 έχει δώσει έγκριση για την θέση σε λειτουργία του συστήματος. (εδώ PDF)
Σύμφωνα με την απόφαση 88 της Ολομέλειας, η ΡΑΣ έχει λάβει υπόψη τα σχετικά αιτήματα του ΟΣΕ από τον Απρίλιο του 2022 αλλά και τις εκθέσεις των αξιολογητών (φορέων που πιστοποιούν την λειτουργία) και εγκρίνει τη «λειτουργία της σταθερής εγκατάστασης έλεγχος – χειρισμός και σηματοδότηση του έργου «Προμήθεια Συστήματος γραμμής ETCS επιπέδου 1 με συναφείς υπηρεσίες», για τα τμήματα Οινόη – Χαλκίδα, ΤΧ1 – Προμαχώνας και Πλατύ – ΤΧ1 – ΤΧ5».
Επίσης χωρίς να εντοπίζεται πουθενά στη Διαύγεια απόφαση για πληρωμή των 840.000 ευρώ που ζητούσε η ΤΕΡΝΑ για τους χαλασμένους ραδιοφάρους, η διοίκηση της ΕΡΓΟΣΕ διαπιστώνει «επιτυχή περάτωση των δοκιμών συστήματος και επίδειξη καλής λειτουργίας» στα τμήματα Αχαρνές-Οινόη (Ιούνιος 2023), Λάρισα-Πλατύ (Αύγουστος 2023) και Οινόη – Τιθορέα (Οκτώβριο 2023).
Όλα τα παραπάνω προκύπτουν από έγγραφα που κατέθεσε στην Βουλή ο υπουργός Υποδομών και Μεταφορών Χρήστος Σταϊκούρας στις 24/4/2024, ενημερώνοντας την Επιτροπή Παραγωγής και Εμπορίου. Να καλύφθηκε, άραγε, το κενό από «δωρεά» της ΤΕΡΝΑ μετά την τραγωδία των Τεμπών; Πάντως, για να λειτουργήσει, το ETCS θα έπρεπε να έχει παραληφθεί και η σύμβαση 717 για την οποία η ΕΡΓΟΣΕ εξέδωσε Βεβαίωση Περάτωσης Εργασιών τον Νοέμβριο του 2023, όπως επίσης διαβεβαίωσε ο κ. Σταϊκούρας στην ίδια συνεδρίαση.
Μία ακόμη προϋπόθεση για να λειτουργήσει αυτό το σύστημα, είναι να είναι εγκατεστημένο όχι μόνο επί της γραμμής (αυτό αφορούσε η σύμβαση 10005) αλλά και επί των συρμών (on board). Για το τμήμα αυτό του έργου είχε επίσης συναφθεί άλλη σύμβαση, η 10004 επίσης το 2007, με ανάδοχο την Ansaldo Segnalamento Ferroviario και προϋπολογισμό 25 εκατ. ευρώ. Η εξέλιξη αυτής της σύμβασης περιγράφεται σε υπουργική απόφαση με τίτλο «Έγκριση ετήσιου προγράμματος διαχείρισης του στόλου τροχαίου υλικού, αρμοδιότητας της εταιρείας ΓΑΙΑΟΣΕ Α.Ε. για το έτος 2023», την οποία υπέγραψε ο Χρήστος Σταϊκούρας στις 18/9/2023. (εδώ PDF)
Εκεί αναφέρεται ότι η σύμβαση ξεκίνησε από τα 25 εκατ. ευρώ αλλά μειώθηκε δύο φορές όχι διότι ο εργολάβος αποφάσισε να δώσει πρόσθετη έκπτωση αλλά διότι, ενώ αρχικά αφορούσε τοποθέτηση σε 122 συρμούς, «επειδή δεν ήταν όλα τα οχήματα σε λειτουργική κατάσταση», αφαιρέθηκαν αρχικά 8 συρμοί και το έτος 2016 ακόμη 26 συρμοί. Το κόστος μειώθηκε στα 21,7 εκατ. ευρώ και η προμήθεια παραδόθηκε οριστικά τον Ιούλιο του 2018, «με παρατηρήσεις ότι το σύστημα σε κάποια οχήματα δεν ήταν πλήρως λειτουργικό, εξαιτίας των φθορών, που ήταν αποτέλεσμα εξωγενών παραγόντων».
Έτσι, όπως συνέβη και με την 717, στις 9/6/2022, η ΓΑΙΑΟΣΕ που διαχειρίζεται το τροχαίο υλικό «προκήρυξε διαγωνιστική διαδικασία για την επαναφορά σε λειτουργική κατάσταση του συστήματος ETCS on board σε 120 οχήματα, η οποία κηρύχθηκε άγονη». Ακολούθησε νέος διαγωνισμός τον Νοέμβριο του 2022 όπου η μοναδική εμπρόθεσμη προσφορά, από την εταιρεία Hitachi «υποβλήθηκε με επιφυλάξεις και ως εκ τούτου απορρίφθηκε ως απαράδεκτη, με το Δ.Σ. της ΓΑΙΑΟΣΕ να κηρύσσει το διαγωνισμό άγονο». Μετά τα Τέμπη, και εν μέσω εξαγγελιών από τον τότε αρμόδιο υπουργό Γ. Γεραπετρίτη, η ΓΑΙΑΟΣΕ έλαβε έγκριση να προχωρήσει σε απευθείας ανάθεση και πάλι στην Hitachi με προϋπολογιζόμενο κόστος 6,8 εκατομμύρια ευρώ. Παρά τις ταχύρρυθμες διαδικασίες, η σύμβαση με την Hitachi υπεγράφη έναν χρόνο αργότερα, στις 14 Μαρτίου 2024, όπως ενημέρωσε ο κ. Σταϊκούρας την Βουλή τον περασμένο Απρίλιο.
Ραδιοκάλυψη ακάλυπτη
Όμως, από τον Ιανουάριο του 2024, ο ΟΣΕ μένει χωρίς Διοικητικό Συμβούλιο που θα συγκληθεί και πάλι τον Μάιο αφού τοποθετηθεί νέο με πρόεδρο τον νομικό και επίτιμο πρόεδρο του Ελληνοαμερικανικού Επιμελητηρίου, Γιάννο Γραμματίδη. Πριν λίγες μέρες βγήκε στον αέρα η νέα προκήρυξη με προθεσμία υποβολής προσφορών στις 5 Ιουλίου και προϋπολογισμό 28.123.200 μαζί με τον ΦΠΑ. Αν σε αυτό προστεθεί και η πρόβλεψη ακόμη 6 εκατομμυρίων που έχει προαναγγείλει από πέρυσι ο κ. Σταϊκούρας για ακόμη 6 εκατομμύρια που θα διαθέσει η ΓΑΙΑΟΣΕ για επιτρόχιο εξοπλισμό, η σύμβαση του 2006 θα πληρωθεί ακόμη μια φορά.
Σύμβαση 717
Φαίνεται όμως ότι το ρεκόρ των χειρισμών, των παρατάσεων και της διόγκωσης του κόστους θα το σπάσουν οι εργολαβίες για το σύστημα τηλεδιοίκησης-σηματοδότησης καθώς αυτό, ούτε ξεκίνησε με την αμαρτωλή σύμβαση 717 των 41 εκατομμυρίων που ανέβηκε στα 60, αλλά μπορεί να τελειώσει με τα 463 εκατομμύρια των συμβάσεων για την αποκατάσταση των ζημιών από τον Daniel. Η σύμβαση 717 που ανατέθηκε το 2014 στην ΤΟΜΗ, μέλος του τότε πανίσχυρου ομίλου Μπόμπολα, ήρθε επίσης για να ανατάξει και να συμπληρώσει συστήματα που υποτίθεται πως είχαν εγκατασταθεί με άλλες παλαιότερες συμβάσεις.
Παρατάθηκε πολλές φορές, προσέκρουσε στις τιμωρητικές αποφάσεις της Επιτροπής Ανταγωνισμού για το καρτέλ των εργολάβων, προκάλεσε δημοσιονομική διόρθωση 2,4 εκατ. από την Επιτροπή Δημοσιονομικού Ελέγχου, χρειάστηκε Συμπληρωματική Σύμβαση που υπεγράφη με τριετή καθυστέρηση το 2021, αποτέλεσε το επίκεντρο της συζήτησης στην πρόσφατη εξεταστική επιτροπή-παρωδία της Βουλής. Γύρω από την σύμβαση 717 κορυφώθηκε η σύγκρουση για το αν το Δημόσιο λειτουργεί υπέρ των εργολάβων, ειδικά από την στιγμή που ασκήθηκε δίωξη από την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία. Οι χειρισμοί γύρω από την σύμβαση 717, μαζί με τις διαδικασίες συγκάλυψης, το αποκαλούμενο «μπάζωμα», βρέθηκαν στο επίκεντρο της κριτικής που ασκούν οι συγγενείς των θυμάτων των Τεμπών.
Η ουσία είναι ότι αν δεν είχαν δοθεί όλες αυτές οι παρατάσεις, δηλαδή αν λειτουργούσαν τα συστήματα τηλεδιοίκησης – σηματοδότησης, η κυκλοφορία των τρένων δεν θα κρεμόταν από τις συνεννοήσεις κάποιου απαίδευτου σταθμάρχη και η τραγωδία των Τεμπών θα είχε αποφευχθεί. Ουσία δημιουργεί και η απόφαση της κυβέρνησης να πει ότι η σύμβαση ολοκληρώθηκε το περασμένο φθινόπωρο, παρά το γεγονός ότι η ΕΡΓΟΣΕ υπέγραψε Βεβαίωση Περαίωσης Εργασιών ενώ μεγάλο μέρος του έργου είχε καταστραφεί από την θεομηνία Daniel – άρα θα αποκατασταθεί με νέα κονδύλια, δηλαδή μέρος των 463 εκατομμυρίων που έχει ανακοινώσει η κυβέρνηση. Υποστηρίζεται επίσης ότι θα μπορούσαν κάλλιστα τα στελέχη της ΕΡΓΟΣΕ που ελέγχονται από την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία με άσκηση διώξεων, αντί για Βεβαίωση Περαίωσης Εργασιών να είχαν απαιτήσει την κάλυψη των ζημιών από την προβλεπόμενη ασφάλιση του έργου.
Μετά τα Τέμπη, έγινε μεγάλη συζήτηση για το αν ευθύνεται περισσότερο η κυβέρνηση Μητσοτάκη ή εκείνη του ΣΥΡΙΖΑ για την καθυστέρηση της 717. Ο Κ. Καραμανλής υποστήριζε τότε ότι παρέλαβε την σύμβαση 717 με ποσοστό υλοποίησης 18%. Όμως, τον Μάρτιο του 2018, η ΕΡΓΟΣΕ ανέφερε ότι είχε ολοκληρωθεί το 67% και αυτό αποτέλεσε βασικό επιχείρημα για να εγκρίνει το Ελεγκτικό Συνέδριο την Συμπληρωματική Σύμβαση της 717. Το παράδοξο είναι ότι σήμερα, είναι η κυβέρνηση Μητσοτάκη που πανηγυρίζει διότι το Ελεγκτικό Συνέδριο, με αντίστοιχα επιχειρήματα, ακύρωσε την δημοσιονομική διόρθωση των 2,4 εκατ. ευρώ που επιβλήθηκε το 2019 και οδήγησε στην Συμπληρωματική Σύμβαση. Και πανηγυρίζει διότι θεωρεί ότι με αυτόν τον τρόπο, αποδεικνύεται η ορθή υλοποίηση της σύμβασης και μένει χωρίς βάση η δίωξη της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας.
Η ουσία είναι ότι αν δεν είχαν δοθεί όλες αυτές οι παρατάσεις, δηλαδή αν λειτουργούσαν τα συστήματα τηλεδιοίκησης – σηματοδότησης, η κυκλοφορία των τρένων δεν θα κρεμόταν από τις συνεννοήσεις κάποιου απαίδευτου σταθμάρχη και η τραγωδία των Τεμπών θα είχε αποφευχθεί. Ουσία δημιουργεί και η απόφαση της κυβέρνησης να πει ότι η σύμβαση ολοκληρώθηκε το περασμένο φθινόπωρο, παρά το γεγονός ότι η ΕΡΓΟΣΕ υπέγραψε Βεβαίωση Περαίωσης Εργασιών ενώ μεγάλο μέρος του έργου είχε καταστραφεί από την θεομηνία Daniel – άρα θα αποκατασταθεί με νέα κονδύλια, δηλαδή μέρος των 463 εκατομμυρίων που έχει ανακοινώσει η κυβέρνηση. Υποστηρίζεται επίσης ότι θα μπορούσαν κάλλιστα τα στελέχη της ΕΡΓΟΣΕ που ελέγχονται από την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία με άσκηση διώξεων, αντί για Βεβαίωση Περαίωσης Εργασιών να είχαν απαιτήσει την κάλυψη των ζημιών από την προβλεπόμενη ασφάλιση του έργου.
Μετά τα Τέμπη, έγινε μεγάλη συζήτηση για το αν ευθύνεται περισσότερο η κυβέρνηση Μητσοτάκη ή εκείνη του ΣΥΡΙΖΑ για την καθυστέρηση της 717. Ο Κ. Καραμανλής υποστήριζε τότε ότι παρέλαβε την σύμβαση 717 με ποσοστό υλοποίησης 18%. Όμως, τον Μάρτιο του 2018, η ΕΡΓΟΣΕ ανέφερε ότι είχε ολοκληρωθεί το 67% και αυτό αποτέλεσε βασικό επιχείρημα για να εγκρίνει το Ελεγκτικό Συνέδριο την Συμπληρωματική Σύμβαση της 717. Το παράδοξο είναι ότι σήμερα, είναι η κυβέρνηση Μητσοτάκη που πανηγυρίζει διότι το Ελεγκτικό Συνέδριο, με αντίστοιχα επιχειρήματα, ακύρωσε την δημοσιονομική διόρθωση των 2,4 εκατ. ευρώ που επιβλήθηκε το 2019 και οδήγησε στην Συμπληρωματική Σύμβαση. Και πανηγυρίζει διότι θεωρεί ότι με αυτόν τον τρόπο, αποδεικνύεται η ορθή υλοποίηση της σύμβασης και μένει χωρίς βάση η δίωξη της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας.
