του Νίκου Σβέρκου
Δεκάδες συμβάσεις με το Δημόσιο και κονδύλια εκατομμυρίων συνθέτουν το σκηνικό της σχέσης του κράτους με τις μεγαλύτερες δημοσκοπικές εταιρείες στην Ελλάδα. Οκτώ εταιρείες, διάσημες στο κοινό για τις πολιτικές δημοσκοπήσεις, που συχνά πραγματοποιούν για λογαριασμό μεγάλων μέσων ενημέρωσης, έχουν αναλάβει τα τελευταία τέσσερα χρόνια 60 έργα από τον στενό δημόσιο τομέα και δημόσιους φορείς, με αντάλλαγμα περίπου 4,8 εκατομμύρια ευρώ. Τα στοιχεία άλλωστε είναι αμείλικτα και η ανεύρεσή τους απαιτεί ημέρες «περιπλάνησης» στον γραφειοκρατικό μηχανισμό του ελληνικού Δημοσίου. Και η «περιπέτεια» δεν σταματά εκεί, καθώς δεν λείπουν περιπτώσεις έργων που προκαλούν πρόσθετα ερωτήματα τόσο για τη διαδικασία ανάληψής τους όσο και για τη χρησιμότητά τους.
Στοιχεία από τη Διαύγεια
Τα συγκεντρωτικά στοιχεία για την τετραετία 2010-2013 δίνουν μια πρώτη εικόνα για το συνολικό οικονομικό μέγεθος των έργων που ανέλαβαν οι εταιρείες ALCO, GPO, ΚΑΠΑ RESEARCH, MARC, METRON ANALYSIS και MRB από το Δημόσιο. Αναλυτικότερα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Διαύγειας και του Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος, η κάθε εταιρεία εισέπραξε ή δέσμευσε τα ποσά που φαίνονται στον πίνακα από πόρους του ελληνικού Δημοσίου και του ΕΣΠΑ.
Από τα στοιχεία του πίνακα φαίνεται ότι η ΚΑΠΑ RESEARCH αναδεικνύεται μακράν «πρωταθλήτρια», ενώ ακολουθούν η MRB, η GPO και η METRON ANALYSIS, που οι έρευνές τους υπόκεινται σε πληρωμή εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ. Πιο πίσω φτάνουν η MARC, η ALCO, η VPRC και η Public Issue με εισπράξεις, πραγματοποιηθείσες ή επικείμενες, που φτάνουν τις δεκάδες χιλιάδες ευρώ. Με αυτή τη σειρά θα παραθέσουμε ορισμένες χαρακτηριστικές περιπτώσεις έργων που αναλαμβάνει η κάθε εταιρεία.
ΚΑΠΑ RESEARCH
Η εταιρεία στην παραπάνω κατάταξη εμφανίζεται πρώτη, κυρίως λόγω του έργου με τίτλο «Υγειονομικός Χάρτης: Διοικητική και συντονιστική υποστήριξη» που της ανατέθηκε από το ΚΕΕΛΠΝΟ στις 21 Απριλίου 2010. Η τιμή για την αποπεράτωση του έργου ανήλθε στα 3 εκατ. ευρώ.
Πρόκειται για ένα έργο του οποίου η χρηματοδότηση ξεκίνησε το 2006 επί υπουργίας Αβραμόπουλου και είχε σκοπό να καταδειχθούν οι ανάγκες του πληθυσμού σε υπηρεσίες υγείας και ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό. Η «Εφ.Συν.», με ρεπορτάζ στις 9 Ιουλίου 2013 για τον Χάρτη, τόνιζε ότι «επτά ολόκληρα χρόνια και έξι εκατ. ευρώ καταναλώθηκαν για τη δημιουργία υγειονομικού χάρτη αλλά δεν τον είδαμε ακόμα. Αποτέλεσμα, να σχεδιάζονται στο πόδι οι αλλαγές στο ΕΣΥ και να υποχρηματοδοτούνται τα δημόσια νοσοκομεία».
Παράλληλα, η Γενική Γραμματεία Καταναλωτή ανέθεσε τον Δεκέμβριο του 2010 στην εταιρεία τη λειτουργία του τηλεφωνικού κέντρου 1520, με πρόχειρο διαγωνισμό και ετήσιο αντίτιμο 30.000 ευρώ. Τελευταίο έργο εμφανίζεται η ανάθεση για «Ερευνα Ικανοποίησης Πελατών» των ΕΛΤΑ στις 5 Ιουλίου του 2013 με αντίτιμο 36.900 ευρώ.
MRB
685.580 ευρώ κοστίζει για το ελληνικό Δημόσιο, και συγκεκριμένα τον Ειδικό Λογαριασμό Κονδυλίων Ερευνας της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας, η έρευνα διάρκειας ενός έτους με τίτλο «Πρόγραμμα για τον έλεγχο της καπνιστικής συνήθειας στην Ελλάδα», που ξεκίνησε στις 5 Δεκεμβρίου του 2012 και ανατέθηκε στη συγκεκριμένη εταιρεία. Ωστόσο, στον σχετικό ιστότοπο του υπουργείου Ανάπτυξης, το έργο φαίνεται να έχει προϋπολογισμό 864.120 ευρώ, ενώ αναφέρεται και πρόσθετος ανάδοχος η εταιρεία System Συμβουλευτική Α.Ε., χωρίς περαιτέρω πληροφορίες για τον ρόλο της.
Πέραν αυτού, η MRB ανέλαβε τον Σεπτέμβριο του 2012 από τον Ελληνικό Οργανισμό Εξωτερικού Εμπορίου την «Ερευνα κατανάλωσης ευρύαλων Μεσογειακών ειδών ιχθυοκαλλιέργειας στην ελληνική αγορά» αντί του ποσού των 101.192 ευρώ, ενώ η Ελληνική Αστυνομία τής ανέθεσε την 1η Φεβρουαρίου του 2013 «Πανελλαδική Ερευνα αναφορικά με την εικόνα της ΕΛ.ΑΣ. και έρευνα μεταξύ του προσωπικού της ΕΛ.ΑΣ. ενόψει της αναδιοργάνωσης του Σώματος» αντί 55.350 ευρώ.
GPO
Η συγκεκριμένη εταιρεία είναι «πρωταθλήτρια» στον αριθμό των έργων που έχει αναλάβει με κόστος (στη συντριπτική πλειονότητά τους) κάτω των 60.000 ευρώ. Ανάμεσα στα 13 έργα βρίσκονται τέσσερα που ανατέθηκαν από το υπουργείο Παιδείας από το 2010 μέχρι πρότινος με αντίτιμο πάνω από 200.000 ευρώ.
Ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι η εταιρεία, προκειμένου να πραγματοποιήσει την ίδια έρευνα για το επίπεδο υγείας και τις ανάγκες αναμόρφωσης των σχετικών υπηρεσιών, «χρέωσε» την Περιφέρεια Θεσσαλίας 19.680 ευρώ, ενώ περίπου επτά μήνες νωρίτερα, τον Ιούνιο του 2011, είχε υπογράψει σύμβαση με την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας ύψους 51.660 ευρώ. Σημειώνεται ότι το τελευταίο έργο θα έπρεπε να έχει ολοκληρωθεί σε τρεις μέρες. Παραμένει άγνωστο το τι συντέλεσε στην τόσο μεγάλη απόκλιση τιμών.
METRON ANALYSIS
Εξίσου πολλά έργα και με διεσπαρμένα αντίτιμα εμφανίζονται στις εργασίες που έχει αναλάβει η METRON. Ωστόσο, σε δυο έργα που ανατέθηκαν από την Αναπτυξιακή Εταιρεία του Δήμου Αθηναίων, κόστους 7.995 και 7.380 ευρώ, δεν αναφέρεται το αντικείμενο παρά μόνον υποστηρίζεται ότι πραγματοποιήθηκαν 1.000 τηλεφωνικές και 300 προσωπικές συνεντεύξεις!
Η εταιρεία, για δύο διαφορετικές πανελλαδικές έρευνες κοινής γνώμης, μία για την άποψη των Ελλήνων για τα κλειστά επαγγέλματα και μία για τις «κοινωνικές ομάδες με ξενοφοβικές τάσεις», «έκλεισε» συμβάσεις ύψους 9.840 και 55.960 ευρώ σε διάστημα τριών μηνών.
MARC
Σαφώς λιγότερα ποσά από το κράτος περιλαμβάνει η δραστηριότητα της MARC, με «ακριβότερο» έργο να αναδεικνύεται αυτό που ανέλαβε από το υπουργείο Εργασίας για την έρευνα κοινής γνώμης για το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο. Το έργο κόστισε 45.264 ευρώ.
ALCO
Σαφώς μικρότερα ποσά καταγράφονται και στην εν λόγω εταιρεία, με τις αποδοχές της να «εκτινάσσονται» από τη διεξαγωγή exit poll για τις εθνικές εκλογές της 17ης Ιουνίου 2012, έργο που το κόστος του ανήλθε σε 30.000 ευρώ.
VPRC και Public Issue
Η εταιρεία VPRC ανέλαβε την έρευνα «κατανάλωσης κατεψυγμένων αλιευτικών προϊόντων στην ελληνική αγορά» με απόφαση του ΟΠΕ – Ελληνικού Οργανισμού Εξωτερικού Εμπορίου αντί 55.500 ευρώ. Η εταιρεία Public Issue ανέλαβε την περάτωση έργου σχετικά με τη διά βίου μάθηση στην Ελλάδα με απόφαση του υπουργείου Παιδείας, αντί του ποσού των 36.900 ευρώ στις 5 Οκτωβρίου 2010.
Η επισκόπηση των έργων, που ανέλαβαν οι έξι δημοσκοπικές εταιρείες, οδηγεί σε ορισμένα λογικά συμπεράσματα.
Η σχετική νομοθεσία προβλέπει ότι για την πραγματοποίηση ανοιχτού και δημόσιου διαγωνισμού ενός φορέα του Δημοσίου, απαραίτητη προϋπόθεση είναι το κόστος του εκάστοτε έργου να υπερβαίνει τα 60.000 ευρώ. Σε αντίθετη περίπτωση, πραγματοποιούνται πρόχειροι διαγωνισμοί με απευθείας αναθέσεις, με πλημμελείς ή ανύπαρκτους ελέγχους. Με άλλα λόγια, στο πεδίο των αναθέσεων έργων σε εταιρίες δημοσκοπήσεων ο νόμος παρέχει τα κατάλληλα εργαλεία για να επικρατεί «θολό τοπίο» για τις συνθήκες υπογραφής των συμβάσεων.
Επιπρόσθετα σύμφωνα με τους γνώστες της «αγοράς» των εταιρειών δημοσκοπήσεων, τα τελευταία χρόνια η τιμή για μια πανελλαδική έρευνα ανέρχεται περίπου στις 10.000 ευρώ, τιμή η οποία «πέφτει» υπό το βάρος της οικονομικής κρίσης και δυσπραγίας. Σε αρκετές περιπτώσεις, κυρίως λόγω του σύνθετου χαρακτήρα των ερευνών, τα ποσά αυτά κυμαίνονται αρκετά πάνω από τις 10.000 ευρώ και προσεγγίζουν τις 60.000 ευρώ.
Πέραν αυτών, καταγράφονται 12 περιπτώσεις στις οποίες τα έργα που ανατίθενται έχουν άμεση σχέση με την άσκηση πολιτικής του στενού δημόσιου φορέα (Υγεία, Παιδεία, Ασφάλεια), καθώς εκπορεύονται από τις κεντρικές υπηρεσίες υπουργείων ή γενικές γραμματείες τους.
Αυτό που απομένει είναι να ξεκαθαριστεί αν είναι δυνατόν να τηρούνται οι προβλεπόμενοι από τον νόμο κανόνες για τον έλεγχο των δημοσκοπήσεων, προκειμένου να διαλυθεί κάθε υποψία που αφορά την ίδια την αποπεράτωση των έργων, τη χρησιμότητα των ερευνών, αλλά και τις «σκιές διαπλοκής» που μπορεί να απλώνονται στο φόντο των πολιτικών δημοσκοπήσεων που επηρεάζουν αντικειμενικά την κοινή γνώμη.
Υποτυπώδεις έλεγχοι
Η Ελεγκτική Εταιρεία Δημοσκοπήσεων και Ερευνών Κοινής Γνώμης έχει συσταθεί προκειμένου να ελέγχει τις δημοσκοπήσεις που ανατίθενται από το Δημόσιο, τα κόμματα και τα ΜΜΕ, ενώ ο Σύνδεσμος Εταιρειών Δημοσκόπησης και Ερευνας Αγοράς είναι επιφορτισμένος με τη διασφάλιση της τήρησης των κωδίκων δεοντολογίας. Η Ελεγκτική, ωστόσο, εμφανίζεται εντελώς «απονευρωμένη», αν αναλογιστεί κανείς ότι τα στελέχη και οι εργαζόμενοί της μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού.
Παράλληλα, η Ελεγκτική αναλαμβάνει τον έλεγχο των δημοσκοπήσεων μόνο έπειτα από αίτημα προσώπων, ενώ η απαιτούμενη διαδικασία «αποθαρρύνει» όσους προσφεύγουν σε αυτήν και εν τέλει αποσύρουν τα αιτήματά τους. Ενδεικτικό είναι ότι για τον έλεγχο μιας έρευνας απαραίτητη προϋπόθεση είναι η καταβολή περίπου 500 ευρώ, ενώ τελικά η Ελεγκτική καταλήγει να ερευνά την αξιοπιστία μόνο μιας έρευνας τον χρόνο.
