Περί εμφυτεύματος που θεραπεύει την τύφλωση ο λόγος

Γράφει ο Δρ. Μεν. Τερζόπουλος, ΩΡΛ - Ιατρός τ. Δήμαρχος Κατερίνης

Ο Άργος που ξαναδίνει το φως! Ονομάζεται Argus ΙΙ είναι ένα εμφύτευμα που χαρίζει όραση σε ανθρώπους που την έχουν χάσει. Ο Σπαρτιάτης Ηλίας Κωνσταντόπουλος είναι ένας από αυτούς και μοιράζεται μαζί μας την μοναδική εμπειρία του. ο Κωνσταντόπουλος ένας άκρως θετικός άνθρωπος, όπως είναι όλοι όσοι έχουν μάθει να παλεύουν με τα εμπόδια (γίγαντες) στη ζωή τους και να συνεχίζουν, βρίσκεται στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής, στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.

Όπως ο ίδιος μας αφηγείται, ένα ζευγάρι γυαλιά με μια κάμερα και ένας επεξεργαστής που κρέμεται στη ζώνη του παρέχουν πλέον την ελευθερία κινήσεων που πριν του έλειπε, για παράδειγμα μπόρεσε άνετα να μετακινηθεί από τον κήπο όπου βρισκόταν όταν χτύπησε το τηλέφωνο ως το εσωτερικό του σπιτιού για να μιλήσει. Μου ζητεί ακόμη και τον τηλεφωνικό αριθμό μου και τον καταγράφει σε χαρτί!

Όλα αυτά θα έμοιαζαν αδύνατα πριν από δυο χρόνια, προτού υποβληθεί στην επέμβαση τοποθέτησης του μικροσκοπικού εμφυτεύματος Argus ΙΙ που έφερε μια γιγαντιαία αλλαγή στην καθημερινότητά του.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ο 72χρόνος σήμερα ασθενής διαγνώστηκε πριν από 30 χρόνια με μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια, μια σχετικώς σπάνια γενετική, εκφυλιστική και ανίατη νόσο των οφθαλμών, η οποία πλήττει περίπου έναν στους 4.000 ανθρώπους. Στη συγκεκριμένη ασθένεια οι φωτοϋποδοχείς (ραβδία και κωνία) του αμφιβληστροειδούς χιτώνα του ματιού πεθαίνουν. Καθώς ο αμφιβληστροειδής σταδιακά εκφυλίζεται χάνει την ικανότητα μετάδοσης εικόνων στον εγκέφαλο με αποτέλεσμα την απώλεια της όρασης.

Άρχισα να μη βλέπω καλά ήδη από τα 42 χρόνια μου, αλλά έλεγα στον εαυτό μου ότι "ου γάρ έρχεται μόνον". Αποφάσισα όμως να επισκεφθώ οφθαλμίατρο. Ο γιατρός μου ζήτησε να καρφώσω  το βλέμμα μου στον τοίχο και να ανοίξω τα χέρια μου σε έκταση. Με ρώτησε εάν μπορώ να τα δω. Απάντησα: όχι. Τότε μου ζήτησε να αρχίσω να φέρνω τα χέρια μου σιγά - σιγά μπροστά, στο ύψος του στέρνου μου. Κατάφερα να τα δω όταν βρίσκονταν πλέον σχεδόν στο κέντρο του κορμού μου. Δεν χρειάστηκε τίποτα περισσότερο. Ο γιατρός κατάλαβε αμέσως την πάθησή μου και με παρέπεμψε σε ειδικούς στο Τζονς Χόπκινς. Αρχές του 1982 ξεκίνησα τις επισκέψεις στο νοσοκομείο. Επισκέψεις που συνεχίστηκαν επί δεκαετίες. Καθώς δεν υπάρχει θεραπευτική προσέγγιση για αυτή την ασθένεια που σταδιακά στερεί την περιφερική όραση, η μόνη λύση ήταν η συχνή παρακολούθηση της κατάστασης, σημειώνει ο ασθενής.

Η επιδείνωση της νόσου ήταν αργή. Ο ερευνητής επί περίπου μία δεκαετία από τη στιγμή της διάγνωσης οδηγούσε, κάνοντας μάλιστα πολύ μεγάλες αποστάσεις, και εργαζόταν ως ηλεκτρονικός. Συνέχιζα να πηγαίνω στο Τζονς Χόπκινς συνήθως δύο φορές τον χρόνο για εξέταση. Και έτσι ο χρόνος πέρασε, στερώντας σταδιακά από τον ασθενή το πολύτιμο φως του. Όπως ο ίδιος περιγράφει έφθασε το 2009, οπότε και συμπλήρωσε 27 συναπτά έτη επισκέψεων για παρακολούθηση στο συγκεκριμένο νοσοκομείο. Έως τότε η όρασή μου είχε εξασθενήσει σημαντικά. Μπορούσα πλέον να διαβάσω μία - δύο λέξεις ή ένα τηλέφωνο έπειτα από κόπο και ώρα. Τότε έγινε η πρόταση στον Έλληνα ερευνητή να συμμετάσχει στη μελέτη που διεξαγόταν στο Τζονς Χόπκινς σχετικά με το Argus II σε περίπτωση βέβαια που οι ειδικές εξετάσεις έδειχναν ότι πληροί τις προϋποθέσεις. Δεν το σκέφτηκα δεύτερη φορά. Οι γιατροί και το προσωπικό του νοσοκομείου αποτελούσαν τη δεύτερη οικογένειά μου και τους είχα πλήρη εμπιστοσύνη.

Μετά τη διεξαγωγή των απαραίτητων εξετάσεων από τις οποίες κρίθηκε ότι ο ασθενής ήταν κατάλληλος για την επέμβαση, το καλοκαίρι του 2009 τοποθετήθηκε το εμφύτευμα κατά τη διάρκεια μιας τρίωρης διαδικασίας. Δεν είχα κανέναν φόβο. Όταν ξύπνησα από τη νάρκωση δεν ένιωθα τίποτα, είχα μόνο ένα επίθεμα στο δεξί μου μάτι. Δύο ώρες αργότερα όταν επέστρεψα σπίτι μου αφαίρεσα το επίθεμα και ήταν σαν να μην είχα μπει στο χειρουργείο. Δεν είχα καμία επιπλοκή. Πέντε συνολικά ασθενείς του Τζονς Χόπκινς φορούν αυτή τη στιγμή το Argus II. Η δοκιμή ξεκίνησε το 2007 και οι συμμετέχοντες σε αυτή είχαν χάσει όλη τη χρήσιμη όρασή τους. έβλεπαν μόνο ελάχιστο φως.

Ο τεχνητός αμφιβληστροειδής ήλθε για να φωτίσει λίγο περισσότερο τη ζωή αυτών των ανθρώπων. Πώς λειτουργεί όμως το Argus II; Ο ερευνητής αναφέρει ότι η φιλοσοφία του βασίζεται στο γεγονός ότι, αν και στη μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια οι φωτοϋποδοχείς του αμφιβληστροειδούς εξαφανίζονται, τα δευτερεύοντα κύτταρα του χιτώνα παραμένουν ενεργά και υγιή. Το συγκεκριμένο εμφύτευμα μοιάζει πολύ με τα κοχλιακά εμφυτεύματα που τοποθετούνται σε άτομα με κώφωση. Τόσο τα κοχλιακά εμφυτεύματα όσο και το εμφύτευμα του αμφιβληστροειδούς ανήκουν στο πεδίο της νευροτροποποίησης, μέσω της οποίας ενεργοποιείται ο εγκέφαλος, το νευρικό σύστημα ή ο νωτιαίος μυελός ανάλογα με το τι θέλουν οι γιατροί να επιτύχουν κάθε φορά.

Ο ερευνητής Ντανιελί εξηγεί ότι τα εμφυτεύματα στο αφτί λειτουργούν λαμβάνοντας τα ηχητικά σήματα μέσω μικροσκοπικών μικροφώνων και μετατρέποντας τα σήματα αυτά σε ηλεκτρικούς παλμούς, οι οποίοι αποστέλλονται σε ηλεκτρόδια που είναι εμφυτευμένα στον ασθενή. Τα ηλεκτρόδια συλλέγουν τους παλμούς και τους αποστέλλουν στο ακουστικό νεύρο. Το βιονικό μάτι λειτουργεί με παρόμοιο τρόπο. Μια μικροσκοπική κάμερα που βρίσκεται στα ειδικά γυαλιά που φορά ο ασθενής συλλαμβάνει τις εικόνες και τις μετατρέπει σε ηλεκτρικά σήματα.

Τα σήματα αποστέλλονται σε μια συστοιχία ηλεκτροδίων η οποία έχει εμφυτευθεί επάνω στον αμφιβληστροειδή του ασθενούς. Τα οπτικά σήματα ταξιδεύουν στο οπτικό νεύρο και στη συνέχεια στον εγκέφαλο έχοντας προηγουμένως περάσει από μια ειδική μικρή συσκευή επεξεργασίας που φορά ο ασθενής στη ζώνη του (Vision Processing Unit, VPU) και η οποία δουλεύει με μπαταρία.

Μπορεί τα ραβδία και τα κωνία των ασθενών να έχουν καταστραφεί, ωστόσο εμείς ενεργοποιούμε τα δευτερεύοντα κύτταρα του αμφιβληστροειδούς τα οποία παρέχουν, έστω και μειωμένη, όραση στους ασθενείς. Μετά την εμφύτευση ακολουθεί ένα διάστημα προσαρμογών του συστήματος το οποίο διαρκεί μερικές εβδομάδες. Οι γιατροί χρειάζεται να ρυθμίσουν την κατάλληλη ένταση του ρεύματος που θα διαρρέει τα ηλεκτρόδια και να προχωρήσουν και σε κάποιες άλλες ρυθμίσεις πριν η κάμερα τεθεί σε λειτουργία. Μόλις η κάμερα είναι πλέον στο (on) οι ασθενείς βλέπουν κάποιες λάμψεις φωτός τις οποίες δεν μπορούν να αποκρυπτογραφήσουν, όπως εξηγεί ο ειδικός.

Ο ασθενής πρέπει να διδαχθεί να βλέπει με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο σε σχέση με το παρελθόν. Ο ερευνητής σημειώνει ότι μέσα στο πρώτο έτος από την εμφύτευση οι ασθενείς εμφανίζουν συνεχή βελτίωση καθώς σιγά - σιγά μαθαίνουν να διαβάζουν τα φωτεινά σήματα που βλέπουν μέσω του συστήματος.

Αυτή τη νέα ανάγνωση των φωτεινών σημάτων μαθαίνει σιγά - σιγά και ο Έλληνας ασθενής Κωνσταντόπουλος, μαθαίνοντας συγχρόνως να διαβάζει από την αρχή τον κόσμο που τον περιβάλλει. Τι προσέφερε αυτό το hi-tech σύστημα στον ασθενή; Μπορεί να ακούγονται λίγα για έναν άνθρωπο που δεν έχει αντιμετωπίσει πρόβλημα όρασης, ωστόσο για τον ίδιο είναι αρκετά. Μπορώ πλέον να διακρίνω το φως του ήλιου ή το τεχνητό φως όταν ανάβει. Ωστόσο αν κοιτάζω μια φωτεινή πηγή για πολλή ώρα, αυτή χάνεται από μπροστά μου και χρειάζεται να πάρω το βλέμμα μου από το σημείο και να το επαναφέρω προκειμένου να συναντήσω ξανά το φως.

Παράλληλα μπορώ να διακρίνω σκιές σε απόσταση ως και 4 - 5 μέτρων, δεν μπορώ βέβαια να δω εάν πρόκειται για άνδρα ή γυναίκα. Η πορεία προς το φως απαιτεί όμως συνεχή προσπάθεια.

Ο Έλληνας ασθενής κάνει κάθε εβδομάδα ασκήσεις με τους γιατρούς του όπως ο γιατρός Ντανιελί τόσο σε υπολογιστή όσο και σε εξωτερικούς χώρους ώστε να μάθει να αποκωδικοποιεί καλύτερα τις λάμψεις φωτός που βλέπει. Και ο κόπος φαίνεται να αποδίδει καρπούς, όπως επιβεβαιώνει ο ίδιος ο ασθενής. Νομίζω ότι εμφανίζω κάποια βελτίωση. Εξασκούμαι ακόμη και στον δρόμο ώστε να αναγνωρίζω καλύτερα τα όσα διακρίνω γύρω μου. Η βελτίωση όμως αυτή δεν σημαίνει και όραση, όπως την εννοούμε οι περισσότεροι.

Μήπως λοιπόν όλα όσα έχουν γραφτεί το τελευταίο διάστημα στον παγκόσμιο Τύπο σχετικά με το Argus II και κάνουν λόγο για εμφύτευμα που χαρίζει το φως στους τυφλούς είναι υπερβολικά, ρωτήσαμε τον ερευνητή. Φανταστείτε ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν έβλεπαν σχεδόν τίποτα. Υπό αυτήν την έννοια αποκτούν και πάλι όραση με το εμφύτευμα. Για παράδειγμα μπορούν να δουν πού βρίσκεται μια πόρτα ή ένα παράθυρο, μπορούν να δουν μεγάλα αντικείμενα χάρη στην αντίθεση του φωτός που δημιουργείται.

Ορισμένοι ασθενείς μπορούν ακόμη και να αναγνωρίσουν κάποια γράμματα και αριθμούς. Πρόκειται πράγματι για πολύ περιορισμένη ικανότητα όρασης, ωστόσο πρέπει να αναφέρουμε ότι το σύστημα βρίσκεται στα πρώτα στάδια ανάπτυξης του και μελλοντικά αναμένουν μέσω βελτιώσεων οι ασθενείς να αποκτήσουν πολύ καλύτερη όραση. Σύμφωνα με τον καθηγητή η αμερικανική κατασκευάστρια εταιρεία του Argus II εργάζεται πυρετωδώς επάνω στη βελτίωση της συσκευής. Παράλληλα μια γερμανική εταιρεία που ονομάζεται Retinal Implant δοκιμάζει αυτή τη στιγμή σε ασθενείς μια δική της εμφυτεύσιμη συσκευή η οποία είναι μικρότερη σε μέγεθος και τοποθετείται κάτω από τον αμφιβληστροειδή. Όπως μάλιστα λέει ο ερευνητής, το ευρωπαϊκό αυτό μάτι είναι πιθανόν να λάβει έγκριση κυκλοφορίας μέσα στο επόμενο διάστημα.

Ως μεγάλο βήμα που αποτελεί μόνο την αρχή για ακόμη μεγαλύτερα βλέπει το εμφύτευμα και ο Έλληνας ασθενής. Όπως τονίζει, ο τεχνητός αμφιβληστροειδής άλλαξε τη ζωή του προς το καλύτερο. Λέει ο ασθενής έχω πολλούς φίλους και συγγενείς τους οποίους τώρα μπορώ να συναναστρέφομαι πιο εύκολα, γεγονός που μου δίνει ζωή. Ο εχθρός του καλού είναι όμως πάντα το καλύτερο. Δεν έχω μάθε στη ζωή μου να παραιτούμαι ποτέ. Πιστεύω στην τεχνολογία και στους ερευνητές, ελπίζω ότι θα προλάβω τις εξελίξεις με ακόμη πιο βελτιωμένες μεθόδους. Χωρίς δεύτερη σκέψη θα αφεθώ και πάλι στα χέρια της επιστήμης εάν εμφανιστεί κάτι καινούργιο. Άλλωστε, σας λέω, πως έχω βάλει στόχο να δω το προσωπάκι του 20μηνου εγγονού μου το οποίο μέχρι σήμερα δεν έχω δει.

Όλα δείχνουν πως πολύ γρήγορα θα έχουμε καινούριες εξελίξεις, όλοι οι ερευνητές μας δίνουν ελπίδες, και εργάζονται με αγάπη. Η πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας αναμένεται να ανακουφίσει πολύ περισσότερους ασθενείς και με άλλες νόσους των οφθαλμών στα χρόνια που έρχονται, εκτιμά ο ερευνητής. Εάν αποδειχτεί μακροπρόθεσμα η ασφάλεια της συσκευής, ελπίζουμε μελλοντικά ότι η χρήση της θα μπορούσε να επεκταθεί και σε άλλες κατηγορίες ασθενών όπως αυτοί με εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, η οποία αποτελεί την κύρια αιτία τύφλωσης ηλικιωμένων ατόμων στο δυτικό κόσμο.

Με δεδομένο όμως ότι τα άτομα με εκφύλιση της ωχράς κηλίδας διαθέτουν καλή περιφερική όραση, το σύστημα πρέπει να τροποποιηθεί ώστε να μην πλήττεται η περιφερική όραση των συγκεκριμένων ασθενών.

Ο καθηγητής Ντανιελί καταλήγει λέγοντας, ότι το συγκεκριμένο εμφύτευμα αποτελεί ένα μεγάλο βήμα εάν αναλογιστούμε ότι οι άνθρωποι που το φορούν ήταν τυφλοί και μπορούν πλέον να έχουν έστω και περιορισμένη όραση. Την ίδια στιγμή αποτελεί όμως ένα μικρό βήμα εάν λάβουμε υπόψη μας πόσα περισσότερα μπορούν να γίνουν για τη βελτίωση του στο μέλλον.

Εμείς περιμένουμε γρήγορα να έρθουν καλύτερες βελτιώσεις στους ανθρώπους που για διάφορες αιτίες έμειναν τυφλοί.