Η ΕΝΟΠΛΗ ΒΙΑ ΞΕΚΙΝΑΕΙ ΝΥΧΤΑ ΣΤΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟ

Αντώνης Ι. Ζαρκανέλας (Δρ)

 π. Γενικός Διευθυντής Ανάπτυξης

Νομαρχίας Θεσσαλονίκης

Το Λιτόχωρο, ένα φιλήσυχο χωριό, στις υπώρειες του Ολύμπου, γίνεται ο τόπος της επίθεσης μιας συμμορίας φυγόδικων κομμουνιστών εναντίον του Σταθμού Χωροφυλακής. Ήταν ξημερώματα της 31^ης Μαρτίου 1946. Τέσσερις-πέντε ώρες μετά, με την ανατολή του ηλίου, θα άνοιγαν  οι κάλπες για τις πρώτες εκλογές μετά από δέκα ολόκληρα χρόνια. Με απλή αναλογική. Οι τελευταίες εκλογές, όπως είναι γνωστό, έγιναν στις 26 Ιανουαρίου 1936 και πάλι με απλή αναλογική, οπότε το Λαϊκό Κόμμα (Δεξιά) έλαβε το 45,5%, οι Φιλελεύθεροι το 44% και οι Κομμουνιστές με την μορφή Λαϊκού Μετώπου 5.75%.

Πριν από την στάση των Δεκεμβριανών του 1944, το ΚΚΕ/ΕΑΜ/ΠΕΕΑ συμμετείχε στην Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας με έξι Υπουργούς με βάση συγκεκριμένους όρους, ένας εκ των οποίων ήταν ο αφοπλισμός των ανταρτικών ομάδων και η δημιουργία Εθνικού Στρατού και ένας άλλος, η διενέργεια εκλογών. Ακολουθούν τα τραγικά Δεκεμβριανά που οφείλονταν στην άρνηση των κομμουνιστών να αποστρατεύσουν τον ΕΛΑΣ ώστε να αρχίσει η δημιουργία Εθνικού Στρατού, που οδηγούν στην κατά κράτος ήττα των κομμουνιστών, οι οποίοι συνθηκολογούν με τον Εγγλέζο Στρατηγό Σκόμπυ προκειμένου να δοθεί χρόνος «…για την έναρξη συνομιλιών μεταξύ Κυβερνήσεως και ΕΑΜ/ΕΛΑΣ…» (Κείμενο Ανακωχής, 11 Ιαν. 1945). Ένα μήνα μετά τη συνθηκολόγηση, υπογράφεται  μεταξύ Κυβερνήσεως ΚΚΕ/ΕΑΜ η Συμφωνία της Βάρκιζας, στους όρους της οποίας ήταν και πάλι η πραγματοποίηση εκλογών.

Μετά την απελευθέρωσή του από το Νταχάου, όπου ήταν κρατούμενος και επέζησε, ο Ζαχαριάδης φθάνει με ειδική πτήση των …Βρετανών στην Αθήνα στις 29 Μαΐου 1945. Στη 12^η Ολομέλεια του ΚΚΕ (25-27 Ιουνίου 1945) είχε ήδη αποφασιστεί η ένοπλη αναμέτρηση με το αστικό καθεστώς. Με την απόφαση αυτή εγκαταλείπονταν το πρόγραμμα του «αστικοδημοκρατικού μετασχηματισμού της ελληνικής κοινωνίας» με την «άμεση εφαρμογή του σοσιαλισμού» που αποτελούσε «…την ψυχολογική υποδομή της επερχόμενης επανάστασης.», όπως αναφέρει ο αριστερός  Γρηγοριάδης Σ., (1979, σελ. 32-33). Ειρήσθω εν παρόδω ότι ο πατέρας του,  Στρατηγός Νεόκοσμος Γρηγοριάδης, ήταν ηγέτης του μικρού και με ανύπαρκτη λαϊκή βάση κόμματος, των Αριστερών Φιλελευθέρων, το οποίο συμμετείχε στο ΕΑΜ και συνεργαζόταν με το ΚΚΕ, ενώ ο ίδιος ήταν στον ΕΛΑΣ και Εθνοσύμβουλος της περιοχής Εδέσσης, στην «Κυβέρνηση του Βουνού».

Η απόφαση για αποχή από τις εκλογές ήταν μία κεντρική απόφαση που πήρε το ΚΚΕ και την επέβαλε και στους επιφυλακτικούς μη κομμουνιστές συμμάχους του στο ΕΑΜ, μεταξύ των οποίων ήταν ο Ν. Γρηγοριάδης, ο Μιχάλης Κύρκος, πατέρας του Λεωνίδα, οι οποίοι και διαφωνούσαν αρχικά. Το ΚΚΕ την υλοποίησε παρά τις αντιρρήσεις επιφανών κομμουνιστών π.χ. Χρύσα Χατζηβασιλείου, Θανάσης Χατζής, Μάρκος Βαφειάδης κλπ. (Γρηγοριάδης Σ., 1979, σελ. 44). Όπως αναφέραμε και σε προηγούμενο σημείωμα, ο Ζαχαριάδης, που είχε φθάσει με πλοίο στη Θεσσαλονίκη, στις 20 Μαρτίου, δίνει εντολή στο Μακεδονικό Γραφείο του ΚΚΕ, κατά την απουσία του στην Τσεχοσλοβακία, να οργανώσει ισχυρό και θεαματικό κτύπημα σε κάποιο «σημείο της Μακεδονίας». Το Μακεδονικό Γραφείο του ΚΚΕ διάλεξε το Λιτόχωρο για το κτύπημα. Και «…στις 26 Μαρτίου 1946 έφθασαν στο χωριό δύο απεσταλμένοι του Μάρκου Βαφειάδη, παλιά στελέχη του ΕΛΑΣ: Ο Υψηλάντης και ο Πάνος (ψευδώνυμα). Αυτοί μετέφεραν την εντολή για τη δράση. Έτσι, τη νύκτα της 30 προς 31 Μαρτίου η ομάδα – 33 ένοπλοι – γλίστρησαν μέσα στο Λιτόχωρο..». (Γρηγοριάδης, 1979, σελ. 54).

Είναι γνωστό ότι εκ των υστέρων το επίσημο ΚΚΕ, με αποφάσεις Συνεδρίων και Ολομελειών, καθώς και πολλοί από τους πρωτεργάτες εκείνης της περιόδου αποφάνθηκαν «…ότι η αποχή υπήρξε ένα από τα σοβαρότερα λάθη τακτικής του κόμματος» και ότι «…η Κεντρική Επιτροπή …λαθεμένα… αποφάσισε να μην πάρει μέρος στις εκλογές και στράφηκε προς την κατεύθυνση της ένοπλης πάλης». (Κολιγάννης, Γεν. Γραμματέας ΚΚΕ. 1961). Για το ίδιο θέμα, το 8^ο Συνέδριο του ΚΚΕ αποφαίνεται ότι: «…Η αποχή από τις εκλογές αποτελεί λάθος καθοριστικής σημασίας με βαρύτατες συνέπειες για το κόμμα και το δημοκρατικό κίνημα…».  (Γρηγοριάδης, 1979, σελ. 43).

Τώρα, μετά από 68 χρόνια, και παρά τις ανωτέρω θέσεις του ΚΚΕ, υπάρχει,  συντηρείται και προβάλλεται από κάποια τοπικά στελέχη του ΚΚΕ Πιερίας, μια θέση που εμφανίζει την επίθεση στο Λιτόχωρο ως καλά γενόμενη αλλά και να έχει συλληφθεί, σχεδιαστεί και πραγματοποιηθεί τοπικά, υπονοώντας μάλιστα εν αγνοία του κόμματος. Η οποία θέση, μάλιστα, εκθειάζει ένα τέτοιου μεγέθους, βεληνεκούς και τραγικότητας γεγονός, όταν μάλιστα αυτό έχει καταδικαστεί «ως λάθος καθοριστικής σημασίας με βαρύτατες συνέπειες για το κόμμα…» από τα ανώτατα όργανα του ΚΚΕ, επανειλημμένως. Μια τέτοια και τόσο αποκλίνουσα, από τις αποφάσεις του κόμματος, θέση ενός μέλους ή στελέχους του κόμματος, στο παρελθόν σε ένα κομμουνιστικό κόμμα, θα σήμαινε τουλάχιστον αποπομπή…

Περιγράφεται μάλιστα ως τοπική «απόφαση» και ως αποτέλεσμα «δημοκρατικών διαδικασιών», «σύσκεψης» έξω από το Λιτόχωρο των «καταδιωκόμενων αγωνιστών» όπου φθάνει στο τέλος και ο Υψηλάντης και «σχεδιάζουν μαζί το κτύπημα». Προσπαθούν αφελώς να αποσείσουν τις ευθύνες του κόμματος; Μα είναι περιττό, γιατί το κόμμα τις ανέλαβε προ πολλού. Θέλουν να πείσουν ότι εφόσον «δημοκρατικά» λήφθηκε μια τέτοια απόφαση είναι καλά καμωμένη; Έστω και αν είχε τραγικές συνέπειες για το κόμμα και την Ελλάδα;

Ποιοι όμως ήταν αυτοί «οι καταδιωκόμενοι αγωνιστές»; Μήπως ήταν καταδιωκόμενοι για ποινικά αδικήματα, που δεν παρέδωσαν τον οπλισμό τους κλπ, με βάση τη συμφωνία της Βάρκιζας την οποία υπέγραψε και το ΚΚΕ; Μιας συμφωνίας η οποία, ενώ προέβλεπε την τιμωρία αδικημάτων «κατά της ζωής και της περιουσίας» που ετέλεσαν οι απλοί αντάρτες, αμνήστευε όμως τους ηθικούς αυτουργούς και εκείνους που έδιναν τις εντολές, δηλ. τους ηγέτες του ΚΚΕ; Αυτοί, λοιπόν, οι καταδιωκόμενοι και σε παρανομία ευρισκόμενοι αποφάσισαν μόνοι τους, χωρίς να γνωρίζει (;) το κόμμα, μας λένε τοπικοί κομμουνιστές τώρα, την ένοπλη επίθεση «…ενάντια στις εγκληματικές ένοπλες συμμορίες και το άντρο των βασανιστηρίων, το σταθμό της Χωροφυλακής» χτυπώντας και εξοντώνοντας «…το σταθμό χωροφυλακής και τους παρακρατικούς τρομοκράτες.».

Ας δούμε, λοιπόν, το προφίλ αυτών των «παρακρατικών τρομοκρατών», όπως λέει το ΚΚΕ Πιερίας. Οι εννέα ήταν χωροφύλακες και οι τρεις στρατιώτες, ένα λοχίας και δύο φαντάροι. Όλοι τους ή σχεδόν όλοι ήταν παιδιά 20-22 ετών. Όλοι, σχεδόν, οι χωροφύλακες κατάγονταν από  χωριά των Τρικάλων και τέσσερις από το ίδιο χωριό, την Μεσοχώρα Τρικάλων. Στις 8 Αυγούστου 1945 πέρασαν «περιοδεύον» και έκαναν αίτηση για την Χωροφυλακή. Κλήθηκαν να παρουσιαστούν στις 15 Νοεμβρίου στα Τρίκαλα έχοντας μαζί τους και τρόφιμα για πέντε ημέρες. Αμούστακα παιδιά, όλα χωριατόπουλα, από φτωχές αγροτο-κτηνοτροφικές οικογένειες, έχοντας τις ευχές και το ξεπροβόδιο των μανάδων τους φεύγουν για τα Τρίκαλα… Μεταφέρονται στην Αθήνα για τη βασική εκπαίδευση και τέλη Φεβρουαρίου αποσπώνται στην Θεσσαλονίκη και αποστέλλονται στον Τρίλοφο Πιερίας, όπου υπηρετούν για περίπου 40 ημέρες και, λίγες, ημέρες πριν από τα γεγονότα αποστέλλονται στο σταθμό Χωροφυλακής Λιτοχώρου. Για την τήρηση της τάξεως την ημέρα των προγραμματισμένων για την 31 Μαρτίου εκλογών, ενισχύεται, λοιπόν, ο Σταθμός και με τρεις στρατιώτες. Είχαν δεν είχαν δυο-τρεις, έστω πέντε, ημέρες στο Λιτόχωρο. (Ευαγγελίδης-Κούτρας Β., 2004, σελ. 107-109).

Οι 33 έμπειροι, «μπαρουτοκαπνισμένοι», καταδιωκόμενοι για αδικήματα του κοινού ποινικού δικαίου αντάρτες, επιτίθενται εναντίον των άβγαλτων, ανέμπειρων, που μόλις έφθασαν στο Λιτόχωρο, χωροφυλάκων και τριών φαντάρων και τους σκοτώνουν. Και μάλιστα για να δικαιολογηθούν στην κομματική τους «συνείδηση» τους βαπτίζουν «εγκληματικές ένοπλες συμμορίες» και «παρακρατικούς τρομοκράτες». Πότε, αλήθεια, πρόλαβαν να δημιουργήσουν ένοπλες συμμορίες και να γίνουν και τρομοκράτες στις δύο-τρεις ή και τέσσερις ημέρες που βρέθηκαν στο Λιτόχωρο οι χωροφύλακες αυτοί; Μήπως τους επιτέθηκαν επειδή, ακριβώς ήταν άπειροι, «γαλάκια» που λέγαμε τους νέους στο στρατό, και εκ του ασφαλούς εύκολοι στόχοι;

Ποιοι ήταν αυτοί οι εννέα, τα μέλη «εγκληματικών ένοπλων συμμοριών» και «παρακρατικοί τρομοκράτες» κατά τους «ελευθερωτές αγωνιστές»; Ήταν οι χωροφύλακες: Ευαγγελίδης Γεώργιος του Κ., Ευαγγελίδης Γεώργιος του Σταύρου, Σακκάς Αριστείδης του Ιωαν., Ξηντάρας Γεώργιος του Ν., από τη Μεσοχώρα,  Κλάντζος Γ. από τα Μεγ. Καλύβια, Πουλιανίτης Ν. από τον Πυργετό, Μήτσιος Αναστάσιος από τον Πύργο, Μαντάς Θεμιστοκλής από τον Πρόδρομο - όλα τα χωριά αυτά είναι στο ν. Τρικάλων – και ο Λιάγκας Ηλίας από Ελευθεροχώρι Ελασσόνας. Επίσης ήταν δύο Λοχίες του Ελληνικού, ο Τσούκας Ν. από το Λιτόχωρο, ο Γκουνός Ν. από τη Λεπτοκαρυά και ο Μουσκευτάρας Γ., φαντάρος από την Ημαθία. Ο μόνος που σώθηκε ήταν ο Παπακωνσταντίνου Ν. από το Ελευθεροχώρι Τρικάλων χωροφύλακας.

Ήταν νέα, αμούστακα, φτωχά παιδιά που ταπεινά υπηρετούσαν την πατρίδα τους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ, Σ., 1979. Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ 1946-1949. Τόμ. Α. Εκδόσεις Φυτράκης.

ΕΥΑΓΓΕΛΙΔΗΣ-ΚΟΥΤΡΑΣ, Β.Κ., 2004. Από καρδιάς γραφόμενα για κακοπερασμένα.

                                 Αναμνήσεις από την Κατοχή και τον Εμφύλιο. Έκδοση  Ιδιωτική.