Τα τελευταία χρόνια και παρά τον πρωτοφανή πληθωρισμό, ακούμε διαρκώς και με περίσσιο θράσος από τα χείλη των απανταχού αξιωματούχων –όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά από άκρη σε άκρη της Δύσης- ατάκες όπως «ανάπτυξη» ή ότι «πέφτει ο πληθωρισμός»
Και αντίστοιχα τα δικά μας χείλη μονολογούν πως «ανάπτυξη ακούμε και ανάπτυξη δε βλέπουμε». Τα λόγια αυτά έχουν πλέον καταντήσει σχεδόν κλισέ για τον Έλληνα, σχεδόν ντρεπόμαστε να τα αρθρώσουμε, από φόβο μη μας πουν μίζερους. Διότι όντως η μιζέρια είναι πλέον συνυφασμένη με την ελληνική πραγματικότητα. Όμως δεν απλή, αδικαιολόγητη ελληνική γκρίνια. Είναι όντως η πραγματικότητά μας (και ακόμη δεν έχουμε δει τίποτα), και τώρα, περισσότερο από ποτέ, μας τη δίνει να ακούμε για «ανάπτυξη» ενώ γύρω μας βιώνουμε την απόλυτη παρακμή, τον εκφυλισμό αξιών τόσο οικονομικών όσο και κοινωνικών.
Ακόμη και αν είχαμε ζήσει κάποιο μεγάλο πόλεμο, δε θα μπορούσαμε να συγκρίνουμε την τρέχουσα μιζέρια με κάποια μετα-πολεμική ύφεση, διότι μετά από μια καταστροφή, υπάρχουν μεν κακουχίες, αλλά υπάρχει και αισιοδοξία, διότι τα χειρότερα είναι πίσω, υποτίθεται. Τώρα το βλέπεις στα μάτια του κόσμου, ότι δεν υπάρχει αισιοδοξία. Και πώς να υπάρχει, όταν βλέπεις την Ελλάδα να συρρικνώνεται μέρα με τη μέρα, τόσο πληθυσμιακά (το βασικότερο) όσο και οικονομικά. Κοιτάς μισό αιώνα πίσω και βλέπεις δυσκολίες ναι, λιγότερες ανέσεις, αλλά βλέπεις και βιοτεχνίες, βιομηχανίες, αγροτική παραγωγή. Αυτά είναι ανάπτυξη, και όχι τα νούμερα σε μια οθόνη.
Ο κόσμος είχε λιγότερα, αλλά η Ελλάδα φούσκωνε – πραγματικά, και όχι πλασματικά. Σήμερα η Ελλάδα –και η Δύση γενικότερα- παρακμάζει εμφανώς, και το χειρότερο δεν είναι αυτό. Το χειρότερο είναι η παράνοια. Η παράνοια του να ακούς τους αξιωματούχους να μιλούν –με θράσος, ξαναλέω- για ανάπτυξη, από ανθρώπους με διψήφιο αριθμό ακινήτων ενώ η συντριπτική πλειοψηφία της κοινωνίας οδεύει σταδιακά προς «Βραζιλιανοποίηση». Φαβέλες ίσως να μη δούμε, αλλά η ψαλίδα ανοίγει, με εκθετικό ρυθμό.
Και, ξέρετε, το θράσος αυτό τις περισσότερες φορές δεν είναι «θράσος». Είναι (επικίνδυνη) άγνοια, είναι ανικανότητα, ασχετοσύνη. Στο μυαλό αυτών των ανθρώπων (που ζουν σε άλλη διάσταση) η Ελλάδα πράγματι έχει ανάπτυξη, ο πληθωρισμός πέφτει, γενικώς πάμε καλά.
Περιφέρονται στα κανάλια αραδιάζοντας επιστημονικοφανή υπερ-ψαγμένα νούμερα άθλιων, εξίσου ανίκανων (ή εντεταλμένων) οικονομολόγων, οι οποίοι έχουν μια και μόνο δουλειά: να κάνουν το ένα, δέκα. Ή μάλλον, να παρουσιάσουν το νούμερο 10, ως κάτι που δεν είναι. Τι σας λέει εσάς, σε ό,τι αφορά την πραγματική ζωή εκεί έξω, για παράδειγμα ο λόγος χρέους/ΑΕΠ, το πλεόνασμα, η δήθεν υποχώρηση του πληθωρισμού; Θα σας πω εγώ: τίποτα. Διότι όλα αυτά δε σημαίνουν τίποτα χωρίς το κατάλληλο «εννοιολογικό πλαίσιο» (context).
Για παράδειγμα, όταν ο άσχετος δημοσιογράφος αναφέρει στον εξίσου άσχετο πολίτη ότι ο πληθωρισμός πέφτει, στο γνωστό πανηγυρικό τόνο, παριστάνουμε όλοι τους χαρούμενους, ή στην καλύτερη, κοιτιόμαστε χωρίς να είμαστε σίγουροι τι καταλαβαινούμε. Στην πράξη ένα πράγμα θέλουμε όλοι: να πέσουν οι τιμές. Κι όταν λέω όλοι, εννοώ ΟΛΟΙ, ακόμη και τα σουπερμάρκετ, ναι. Διότι τον επιχειρηματία δεν τον αφορά η τιμή, το κέρδος τον αφορά. Και όσο πιο προσιτό και ανταγωνιστικό ένα προϊόν, τόσο το καλύτερο. Όταν η φέτα και το λάδι φτάσουν 30 ευρώ/κιλό, πιστέψτε με, σε κανέναν δε θα αρέσει, ούτε σε εμάς, αλλά ούτε και στους επιχειρηματίες.
Και στη φάση που είμαστε, με τον πραγματικό (και όχι τον ωραιοποιημένο των οικονομολόγων) πληθωρισμό να τρέχει με διψήφιο ποσοστό τα τελευταία χρόνια, μια δήθεν πτώση στα μονοψήφια νούμερα, δε λέει κάτι. Πάλι η τιμή της φέτας θα συνεχίσει να αυξάνεται, τίποτα δεν αλλάζει.
Χαρούμενοι θα ήμασταν, αν είχαμε «αποπληθωρισμό», δηλαδή όχι απλά φρένο, αλλά όπισθεν. Όμως αυτό δεν πρόκειται να γίνει, και δε θα σας το πουν ποτέ.
Πληθωρισμένα ΑΕΠ και λογιστικά τρικ
Αντίστοιχα, δε θα σας πουν ποτέ ότι σε περίοδο άκρατου πληθωρισμού, συμβαίνει το εξής παράδοξο: το ΑΕΠ φαίνεται φουσκωμένο, διότι στην τελική το ΑΕΠ είναι το σύνολο των παραγόμενων αξιών – και οι ίδιες αυτές οι αξίες είναι φουσκωμένες (πληθωρισμένες). Έτσι, ένα φουσκωμένο-πληθωρισμένο ΑΕΠ δε σημαίνει απαραίτητα ότι τα «πάμε καλά», ότι παράγουμε περισσότερα ή ακόμα κι ότι έστω αυτά που παράγουμε, αξίζουν παραπάνω. Διότι σημασία δεν έχει η τιμή τους σαν απόλυτο νούμερο, αλλά το πόσο ανταγωνιστικοί είμαστε. Και σε μια Δύση που τη μαστίζει ο πληθωρισμός (και εμάς σαν Ελλάδα ακόμη περισσότερο, ως εξαρτημένη αποικία που είμαστε), ένα πληθωρισμένο ΑΕΠ δε λέει τίποτα.
Είναι ένα πολύ επιφανειακό, παραπλανητικό νούμερο – ένα επικοινωνιακό τρικ για εσωτερική κατανάλωση. Πρέπει να κοιτάξεις κι άλλα νούμερα, πολύ πιο βασικά. Όπως την απογοητευτική αποβιομηχανοποίηση (απο-λιγνιτοποίηση, απο- γενικότερα) της χώρας τις τελευταίες δεκαετίες –και δεν είναι καν αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο-, τη δραματική συρρίκνωση του πληθυσμού, του βασικότερου δείκτη για την ανάπτυξη και το μέλλον ενός έθνους. Έννοιες που δε συνοψίζονται καν σε ένα νούμερο. Τις οποίες όμως όλοι κατανοούμε.
Κι όχι να τα δεις ως ποσοστά, σε ανούσιες συγκρίσεις. Τι μου λέει εμένα για παράδειγμα η αυξομείωση μιας καθαρά λογιστικής αξίας, ενός φουσκωμένου από εξοντωτικούς φόρους πλεονάσματος; Τι να το κάνω ότι τα 10 ευρώ που έχω στο πορτοφόλι μου αυξήθηκαν κατά 10%, δηλαδή συν 1 ευρώ, όταν το πρόβλημα είναι ότι… έχω μόλις 10 ευρώ. Να πανηγυρίσω γι’ αυτό; Να χαρούμε που διαλύσαμε τη χώρα, πνιγήκαμε σε πληθωριστικές επιδοτήσεις (και συνεχίζουμε με επιδόματα) και γίναμε εξαρτημένοι καταναλωτές; Οι τιμές και τα πλεονάσματα και ακόμη και τα χρέη δεν έχουν καμία σημασία. Σημασία έχει μόνο η ΠΑΡΑΓΩΓΗ, η καρδία μιας οντότητας, η μηχανή που παράγει αξία, και επιφέρει ανάπτυξη. Όλα τα άλλα είναι παρηγοριά στον άρρωστο.
Στην πραγματικότητα όλο το χρέους του κόσμου δε θα είχε καμία σημασία για την Ελλάδα, αλλά και για τους δανειστές μας. Όπως και δεν έχει, και το γνωρίζουν κι εκείνοι. Άλλωστε όσο ο πληθωρισμός θα εκφυλίζει το χρήμα, τα χρέη θα εκφυλίζονται και αυτά. Και οι ΗΠΑ έχουν χρέος-ρεκόρ. Και η Ιαπωνία. Νομίζετε τους ενδιαφέρει; Εμάς γιατί μας ενδιαφέρει; Διότι το πραγματικό πρόβλημα δεν είναι το χρέος αυτό καθ’ αυτό, αλλά η παντελής απουσία και προοπτική ανάπτυξης. Όχι λογιστικής ανάπτυξης (σε δήθεν ποσοστιαίες ανόδους), αλλά αληθινής ανάπτυξης. Παραγωγής ανταγωνιστικών αγαθών/υπηρεσιών, και παραγωγής ανθρώπων.
Όμως αυτό, κυρίες και κύριοι, ΔΕΝ συμβαίνει. Και δεν είναι τόσο κακό το ότι δε συμβαίνει. Όλοι οι πολιτισμοί κάνουν κύκλους ακμής/παρακμής. Ευελπιστώ ότι κι εμείς κάποτε θα ανακάμψουμε από αυτό, η Δύση γενικότερα. Πρέπει, αλλιώς θα αφανιστούμε/αφομοιωθούμε (από την Ανατολή μάλλον).Κακό είναι να παριστανούμε πως όλα είναι καλά. Να περιφέρουμε το γυμνό αυτοκράτορα. Να ακούμε για «ανάπτυξη» από αυτούς που επιδοτούν την απραξία.
Το κόστος ζωής μαρτυρά την κατάντια
Όμως ο κόσμος, η πραγματική οικονομία, γνωρίζει ότι τα πράγματα δεν πάνε καθόλου καλά. Δεν το βιώνουμε μόνο στο εξοντωτικό κόστος ζωής, το πανάκριβο σουπερμαρκετ και τα αυξανόμενα ενοίκια (τα οποία, παρεμπιπτόντως, δεν τα θεωρώ καν τόσο αυξημένα, αναλογικά με τα υπόλοιπα προϊόντα – στην πραγματικότητα έχουν αρκετά ακόμα να ανέβουν την επόμενη δεκαετία).
Το βιώνουμε στον τρόπο ζωής, το πώς συμπεριφερόμαστε και αλληλεπιδρούμε με τους συνανθρώπους μας. Η λεγόμενη «Κατάθλιψη» (Depression), δηλαδή ελληνιστί η βαθιά Ύφεση που βιώσε η Αμερικη, είναι πάλι εδώ. Όσο κι αν προσπαθούν να ωραιοποιήσουν την ασχήμια (γενίκοτερα, αν καταλαβαίνετε τι εννοώ…), αφού στα χρόνια της πανδημίας άλλαξαν ακόμη και τον ορισμό της ύφεσης, το γεγονός παραμένει: Βρισκόμαστε σε «σιωπηλή» ύφεση, και μάλιστα χρόνια τώρα. Απλώς τώρα αρχίζουμε να το αποδεχόμαστε, καθότι στερεύει και το λίπος των παλαιότερων ετών. Σιωπηλή μεν, ξεκάθαρη δε.
Κι ακόμη και με τον παλιότερο ορισμό της ύφεσης, πριν την εποχή της «τρέλας» (προ 2020), τεχνικά κι επίσημα δηλαδή, η Δύση βρίσκεται σε ύφεση. Επομένως γιατί να στρουθοκαμηλίζουμε, τόσο εμείς όσο και οι εκάστοτε κυβερνητικοί που μάλιστα μας ειρωνεύονται στα κανάλια, αν εκφέρουμε το προφανές; Μήπως θα «φύγει» έτσι; Όχι, η παρακμή θα γίνεται βαθύτερη, όσο δεν αλλάζουμε εμείς οι ίδιοι. Η ανάπτυξη ξεκινά από μέσα μας, από το κάθε άτομο και αλυσιδωτά συλλογικά.
Πρέπει δυστυχώς να αποδεχτούμε ότι θα βιώσουμε πρωτοφανείς (για εμάς) στερήσεις, οι οποίες είτε μας «άξιζαν» είτε όχι (συζητήσιμο είναι), να προσαρμοστούμε γρήγορα, να πιάσουμε δουλειά, να αναπτύξουμε τέχνες και νέα σκεπτικά, και όχι να περιμένουμε την «ταίστρα» του κράτους ή να εμμένουμε στο παρελθόν. Πάρτε για παράδειγμα τα πανεπιστήμια: επί δεκαετίες η ελληνική οικογένεια θεωρούσε αναγκαίο το παιδί της να γίνει γιατρός, πολιτικός μηχανικός, δικηγόρος. Τελικά γεμίσαμε από δαύτα, από εξειδικευμένους αριστούχους, νούμερα δηλαδή «10άρια» σε μια κόλλα χάρτι, που όμως στην πράξη υποφέρουν, και πρέπει να υποφέρουν, διότι η αγορά δε δίνει δεκάρα για νούμερα, αλλά για πραγματική ανάπτυξη.
Και η αγορά δεκαετίες τώρα ζητά, φωνάζει όχι για την υπογραφή του πολ. μηχ., αλλά για το μυστρί του οικοδόμου. Και το τσαπί του αγρότη. Η αγορά μας ζητούσε μανιωδώς τα ΒΑΣΙΚΑ, τη βάση της πυραμίδας και όχι την κορυφή της, διότι στην κορυφή μαζεύτηκε πλήθος και η (ανεστραμμένη πλέον) πυραμίδα γκρεμίστηκε από το ίδιος της το βάρος. Εμείς αγνοήσαμε το νούμερο ένα κανόνα της ζήτησης της αγοράς, και τώρα ψαχνόμαστε. Φυσικά το «σπρώξιμο» των παιδιών από την ελληνική οικογένεια δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση τον κυριότερο λόγο της σημερινής κατάστασης, αλλά είναι ένα παράδειγμα για να εκφράσω το ότι, πολύ απλά, έγινε ό,τι έγινε, πρέπει να προσαρμοστούμε και όχι να επιμένουμε στα σκεπτικά του παρελθόντος.
Ναι, το παιδί σου είναι «προορισμένο» για επιστήμονας. Και το δικό μου ίσως. Αλλά στην εποχή που ζούμε, ίσως είναι πιο έξυπνο να κοιτάμε τα απλά, παρά τα «έξυπνα», αν θέλουμε να επιβιώσουμε και να ευδοκιμήσουμε.
Ένας στους τρεις ζει με τους γονείς του
Αυτή τη στιγμή στις ΗΠΑ, το 31% των Gen Zers (τρέχουσα γενιά, Generation Z) ζουν με τους γονείς τους επειδή δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να νοικιάσουν ή να αγοράσουν το δικό τους χώρο. Συνολικά, το 11% των Αμερικανών ενηλίκων εξακολουθούν να ζουν στο σπίτι με τους γονείς τους (εκτός κι αν νομίζατε ότι είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο)!
Μιλούμε για μια γενιά σπουδαγμένων, πολύ πιο σπουδαγμένων από την προγενέστερή της, ειδικά στην Αμερική, όπου παραδοσιακά τα παιδιά ΔΕΝ τα έστελναν να σπουδάσουν, όχι μόνο γιατί θα βυθίζονταν στο χρέος, αλλά γιατί δεν έχει λογική να σπουδάζουν όλοι. Στην Ελλάδα βέβαια ΟΛΟΙ στέλνουν τα παιδιά τους να σπουδάσουν, ακόμη και σε κάτι σχολές… αμφισβητήσιμης υπόστασης και λόγου ύπαρξης (πόσο μάλλον επαγγελματικής αποκατάστασης). Ακόμη και σήμερα, σε μια Ελλάδα που πεινάει, δε βάζουμε μυαλό…
Οι ΗΠΑ όμως βρέθηκαν ξαφνικά με μια γενιά χρεωμένη σε φοιτητικά δάνεια, και -κατά τραγική ειρωνεία- ούτε καν αρκετά ανταγωνιστική επαγγελματικά προκειμένου να καλύψουν τα χρέη τους, αφού η προσφορά είναι τεράστια.
Και έτσι όλο και περισσότεροι μένουν με τους γονείς. Αυτή είναι η πραγματική ύφεση που βιώνουμε. Ακόμη και νεαροί ενήλικες που ζουν μόνοι, επανεξετάζουν τις επιλογές διαβίωσής τους επειδή το κόστος είναι πολύ υψηλό.
Περίπου το ένα τέταρτο (27%) των Gen Zers στις ΗΠΑ ανέφεραν ότι δεν μπορούσαν πλέον να αντέξουν οικονομικά το ενοίκιο και το 25% είπε ότι θα πρέπει να επιστρέψουν στην οικογένειά τους για να τα βγάλουν πέρα. Οι λεγόμενοι Millennials (γενιά 1981-1996) βρίσκονται στην ίδια μοίρα: το 30% λέει ότι το ενοίκιο δεν είναι προσιτό και το 25% σκέφτεται να επιστρέψει με τους γονείς του. Το 2021 ένας στους τρεις ενήλικες ηλικίας 18 έως 34 ετών ζούσε με τους γονείς του. Σε μια μελέτη του 2022, η Pew Research διαπίστωσε μάλιστα ότι το ποσοστό των Αμερικανών που ζουν με τους γονείς τους αυξάνεται σταθερά από το 2000.
Το κόστος ζωής μαρτυρά την πραγματικότητα: Σύμφωνα με έκθεση της Moody’s, οι τιμές των ενοικίων αυξήθηκαν κατά 135% μεταξύ 1999 και 2022, ενώ τα μέσα εισοδήματα για όλες τις ηλικιακές ομάδες αυξήθηκαν κατά 77% την ίδια περίοδο.
Άρα δεν έχει καμία σημασία το ΑΕΠ, το χρέος, ή η δήθεν πτώση του πληθωρισμού. Η πραγματική οικονομία της Δύσης, εδώ και δεκαετίες φουσκώνει μεν λογιστικά, αλλά στην πραγματικότητα συρρικνώνεται.
Η χαμηλότερη ανεργία επίσης δε σημαίνει κάτι. Όλοι θα δουλεύουν, αλλά ο μισθός δε θα φτάνει ούτε για τα βασικά… Μια μελέτη του 2023 που διεξήχθη από την Deloitte, διαπίστωσε ότι περισσότεροι από τους μισούς Millennials και Gen Zers ζούσαν από μισθό σε μισθό (“paycheck to paycheck”).
Σοκαριστικό, αλλά το 37% των Millennials και το 46% του Gen Z ανέφεραν ότι έκαναν άλλη εργασία μερικής ή πλήρους απασχόλησης μόνο και μόνο για να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους.
Το να εργάζονται περισσότερες ώρες και μετά βίας να επιβιώνουν, είναι ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους οι νεότεροι ενήλικες αισθάνονται ότι βρίσκονται σε χειρότερη οικονομική θέση από ό,τι οι γονείς τους στην ηλικία τους.
«Μας λένε ότι δεν μπορούν να ανταποκριθούν σε αυτό το αμερικανικό όνειρο με τον τρόπο που το σκέφτηκαν οι γονείς και οι παππούδες τους—επειδή δεν είναι εφικτό», δήλωσε ο CEO του The Harris Poll, John Gerzema.
Η ύφεση ξεκινά χαμηλά… αλλά θα χτυπήσει και «ψηλά»
Ο όρος “σιωπηλή ύφεση” έγινε viral πρόσφατα, από ένα Tik Tok στην Αμερική. Στο βίντεο συγκρίνεται ο μέσος μισθός και το βασικό κόστος του 2023 με αυτά της Μεγάλης Ύφεσης για να τονίσει την αυξανόμενη κρίση κόστους ζωής στη χώρα.
«Αν ανατρέξετε πίσω στα χρόνια της Μεγάλης Ύφεσης, θα διαπιστώσετε πως τότε ένα σπίτι άξιζε μόλις τρεις φορές περισσότερο τον μέσο ετήσιο μισθό. Τώρα το κόστος αυτό είναι οκταπλάσιο από τον μέσο μισθό. Η αξία του μέσου αυτοκινήτου ισοδυναμούσε με το 46% του μέσου μισθού, ενώ σήμερα ένα αυτοκίνητο αντιστοιχεί στο 85% του μισθού. Και εδώ είναι το πιο τρελό μέρος, το ενοίκιο ήταν 16% του μέσου μισθού, τώρα είναι 42% του μέσου μισθού».
Υπάρχει λόγος για τον οποίο το 62% των ΗΠΑ ακροβατεί από μήνα σε μήνα. Το κόστος ζωής έχει γίνει απίστευτα καταπιεστικό για τους περισσότερους Αμερικανούς, καθώς επίσης για τους περισσότερους πολίτες των δυτικών κοινωνιών, και κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί αυτήν την πραγματικότητα.
Αλλά ακόμη και τα στρεβλωμένα νούμερα είναι δύσκολο να κρύψουν πλέον το προφανές: Αν επιστρατεύονταν ειλικρινείς αριθμοί, θα αποδεικνυόταν ότι η αύξηση του ΑΕΠ ήταν αρνητική καθ’ όλη τη θητεία Τζο Μπάιντεν. Συνεπώς θα αποκαλυπτόταν ότι στις ΗΠΑ βιώνουν μια βαθιά ύφεση, η οποία επηρεάζει όλο τον κόσμο.
Αν ο ρυθμός του πληθωρισμού εξακολουθούσε να υπολογίζεται όπως το 1980, θα εξακολουθούσε να είναι σε διψήφιο έδαφος, παρά τη μείωσή του. Τα επίσημα νούμερα που δίνει η αμερικανική κυβέρνηση, όπως και κάθε κυβέρνηση, έχουν σχεδιαστεί για να μας κάνουν να νιώθουμε καλά με τα πράγματα.
Αλλά σε αυτό το σημείο τα πράγματα είναι τόσο άσχημα που δεν πάει άλλο – το κυρίαρχο αφήγημα ξεκινά να καταρρέει. Ο κόσμος έχει απλήρωτα χρέη και λογαριασμούς – αυτός βιώνει τη “σιωπηλή” ύφεση. Ο νέος που πρέπει να εργαστεί δυο φορές παραπάνω από τον πρόγονο του για ένα σπίτι.
Στις ΗΠΑ οι άστεγοι αυξήθηκαν κατά 12% φέτος, φτάνοντας τα 653.104 άτομα. Εάν η οικονομία είναι σε «καλή κατάσταση» γιατί οι Αμερικανοί γίνονται άστεγοι με τον ταχύτερο ρυθμό που έχει καταγραφεί ποτέ;
Αλλά όσοι βρίσκονται στην κορυφή της οικονομικής αλυσίδας απλά δεν καταλαβαίνουν τι συμβαίνει. Σήμερα οι Αμερικανοί ηλικίας 70 ετών και άνω κατέχουν πλέον περισσότερο από το 30% του πλούτου της χώρας. Προς το παρόν η ζωή είναι καλή για την ελίτ και πιστεύουν ότι οι υπόλοιποι πρέπει απλώς να δουλέψουμε σκληρότερα. Φυσικά, δεν μπορούν να κοιτάξουν πέρα από τη μύτη τους, πόσο μάλλον εμάς τους υπόλοιπους. Αλλά έρχονται δύσκολες στιγμές και για αυτούς.
Οι μικρομεσσαίοι εξαφανίζονται, και οι λίγοι κολοσσοί εμφανίζουν κέρδη -προφανώς- το χρήμα μεταφέρεται, άλλωστε. Έτσι τα πράγματα φαίνονται “καλά”, και με λογιστικά τεχνάσματα, τα ΑΕΠ εμφανίζονται “όμορφα”.
Όμως η «σιωπηρή ύφεση» έχει ήδη ξεκινήσει και παρότι στην αρχή πλήττει περισσότερο εκείνους που βρίσκονται στο κάτω μέρος της οικονομικής αλυσίδας, στην πορεία θα τη νιώσουν και εκείνοι που βρίσκονται στην κορυφή. Σαν καρκίνος που χτυπά σιωπηλά, αλλά τελικά εξαπλώνεται θανάσιμα.
ΥΓ.: Όσο για τα ιστορικά υψηλά των κεφαλαιαγορών θεώρησα ανούσιο να σχολιάσω (άλλωστε εγώ ο ίδιος είχα εκτιμήσει άνοδο 20% για S&P από τα τελευταία χαμηλά του, όπερ και εγένετο) – αρκεί η γνωστή ρήση της Wall Street: “the market doesn’t care about the economy”…
