Το μεγάλο μυστικό του ψηφιδωτού: Ποιος είναι ο γενειοφόρος «πολεμιστής» - Ο Πλούτωνας, ο Φίλιππος Β' ή ακολουθεί η αποκάλυψη του «ενοίκου»;

Νέα δεδομένα στις ανασκαφές της Αμφίπολης προκύπτουν μετά την αποκάλυψη του εκπληκτικού ψηφιδωτού με τον Ερμή και τον γενειοφόρο άνδρα. Ενός ψηφιδωτού που ξεκαθαρίζει ότι το μνημείο στο λόφο Καστά είναι τάφος. Η σύνθεσή του έχει κατεύθυνση από ανατολικά προς τα δυτικά, δηλαδή από τη ζωή προς τον Κάτω Κόσμο.

Τα σενάρια για το ποιος μπορεί να είναι ο «ένοικος» του τάφου αυξάνονται καθώς πλέον όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοικτά. Κάποιοι δεν αποκλείουν η παράσταση με τον γενειοφόρο να αφορά ακόμη και για τον Φίλιππο τον Β', τον βασιλιά της Μακεδονίας.

Η αμερικανίδα αρχαιολόγος Ντόροθι Κινγκ αναζωπυρώνει αυτό το σενάριο λέγοντας στο Discovery: «Το ένα πρόσωπο είναι ξεκάθαρο πως είναι ο Ερμής. Είναι ξεκάθαρο από το έμβλημά του το οποίο είναι γνώριμο στην εικονογράφησή του και εμφανίζεται σε αρκετούς Μακεδονικούς τάφους. Αλλά ποιος είναι ο γενειοφόρος άνδρας στο άρμα πίσω από τον Ερμή; Κατά τη γνώμη μου, η απεικόνιση δείχνει ότι είναι ο Φίλιππος Β'.» αναφέρει η Κινγκ, η οποία έχει γράψει βιβλία για τα γλυπτά του Παρθενώνα και για την γλυπτική διακόσμηση του δωρικού ρυθμού. Η ίδια σημειώνει ότι η στάση του γενειοφόρου δεν αποκαλύπτει την δεξιά πλευρά του προσώπου του και συνεπώς δεν είναι δυνατόν να ξεκαθαριστεί αν πρόκειται για τον μακεδόνα Βασιλιά ο οποίος είχε χάσει το δεξί μάτι του.

Ωστόσο τονίζει ότι ο εικονιζόμενος άνδρας φοράει στεφάνι στο κεφάλι του και υπενθυμίζει ότι ο Φίλιππος Β' είχε τιμηθεί στους Ολυμπιακούς Αγώνες: «Ο Φίλιππος νίκησε στους Ολυμπιακούς την ίδια χρονιά που γεννήθηκε ο Αλέξανδρος, σε μια κούρσα με μόνιππα άρματα».

Η αμερικανίδα αρχαιολόγος σημειώνει πάντως ότι σε τάφους απεικονίζεται πάνω σε άρμα και ο Αδης, αλλά επισημαίνει ότι «ο Αδης συνήθως οδηγεί ένα τέθριππο, (σ.σ. άρμα με τέσσερα άλογα)», ενώ στο ψηφιδωτό εικονίζονται δύο άλογα.

Υπάρχει ωστόσο κι ένα ακόμη σενάριο που εξετάζεται. Αυτό λέει ότι το ψηφιδωτό δεν τελειώνει στον δαφνοστεφανωμένο γενειοφόρο άνδρα αλλά υπάρχουν ακόμη τουλάχιστον 60 εκατοστά που είναι ακόμη θαμμένα με χώμα και καθαρίζεται με προσοχή. Πιθανότατα πίσω από τον άνδρα να ακολουθεί και άλλη παράσταση, ίσως και να απεικονίζεται το πρόσωπο που έχει ταφεί στο λόφο Καστά.

Αξίζει να σημειωθεί ότι δημοφιλές επιτάφιο θέμα ήταν και η Αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα. Ο άμεσος συνειρμός (ταφικό μνημείο-άρμα-Ερμής κ.ο.κ) συνδέει το τελευταίο εύρημα της Αμφίπολης με την ζωγραφική παράσταση της Αρπαγής στη Μεγάλη Τούμπα της Βεργίνας. Και, θα μπορούσε κάποιος κάλλιστα να περιμένει ότι, μόλις αποκαλυφθεί πλήρως, το μωσαϊκό της Αμφίπολης θα είναι άλλη μια αποτύπωση του δράματος της Περσεφόνης, ακριβώς επειδή ήταν κοινός τόπος για τα ταφικά έθιμα.

Παρόλ' αυτά, η στάση που έχει το σώμα του αρματηλάτη μοιάζει τουλάχιστον παράδοξη για άρπαγα. Διότι, ο γενειοφόρος απεικονίζεται με προτεταμένο το αριστερό του χέρι, σαν να ήθελε να κρύψει την απαχθείσα κόρη και όχι να την επιδείξει στον θεατή του έργου. Εάν λοιπόν πρόκειται πραγματικά για την Αρπαγή της Περσεφόνης, ο καλλιτέχνης θα πρέπει να ακολούθησε ένα εντελώς ανορθόδοξο τρόπο.

Από την άλλη, δεν αποκλείεται ο γενειοφόρος να είναι κάποιος θεός, όπως ο Δίας ή ο Απόλλωνας που είναι δαφνοστεφανομένοι και τιμημένοι. Το σίγουρο είναι ότι πρόκειται για κάποιον τιμημένο στα πεδία των μαχών (εξ ου και το στεφάνι) που έχει πολεμοχαρείς διαθέσεις αφού φαίνεται να έχει επιθετική στάση του σώματος και δείχνει να βγάζει κραυγή κατερχόμενος στον Αδη.

Υπάρχει και μια εικασία ότι στον αριστερο ώμο του αρματηλάτη διακρίνεται το σχήμα ενός πτηνού -ή τουλάχιστον το κεφάλι και το ράμφος του.

Βεβαίως, κανείς δεν μπορεί να ξέρει τι κρύβεται στο σημείο που έχει καταστραφεί το μωσαϊκό. Αν ο γενειοφόρος συνοδεύεται από γυναίκα τότε πρόκειται για την γνωστή απεικόνιση της καθόδου της Περσεφόνης στον Αδη. Την άποψη ότι πρόκειται για παράσταση με τον Πλούτωνα διατυπώνει ο αρχιτέκτων μηχανικός κ. Αθανάσιος Νακάσης, πρόεδρος του ελληνικού τμήματος του Διεθνούς Συμβουλίου Μνημείων και Τοποθεσιών ICOMOS και επίτιμος διευθυντής Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων.

Στο κατεστραμμένο σημείο εστιάζουν πολλά διεθνή ΜΜΕ λέγοντας ότι εκεί μπορεί να βρίσκεται το «κλειδί» του τάφου ενώ μιλούν ξεκάθαρα για «βασιλικό τάφο», με ότι αυτό μπορεί να σημαίνει. Χαρακτηριστικό το δημοσίευμα του Guardian που σημειώνει: «Ανακαλύφθηκε μωσαϊκό που μπορεί να σηματοδοτεί έναν βασιλικό μακεδονικό τάφο».

«Δύο ημέρες αφότου επιβεβαιώθηκε ότι οστά που βρέθηκαν στη βόρεια Ελλάδα ανήκουν στον πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Φίλιππο Β', οι αρχαιολόγοι που σκάβουν τον τάφο της Αμφίπολης αποκάλυψαν ένα περίπλοκο ψηφιδωτό δάπεδο που μπορεί να αποτελεί δείγμα ότι πρόκειται για έναν ακόμη βασιλικό μακεδονικό τάφο», τονίζει το δημοσίευμα.

Στη συνέχεια περιγράφει τα χρώματα και τις διαστάσεις του ευρήματος που απεικονίζει τον δαφνοστεφανωμένο άνδρα που οδηγεί άρμα, την παρουσία του θεού Ερμή, αλλά και το κυκλικό σημείο που λείπει και μπορεί να αποτελεί το «κλειδί» για τον ένοικο.

Στην νεκρική πομπή, προηγείται ο ψυχοπομπός Θεός Ερμής, έπεται ο Ηνίοχος, ο οποίος οδηγεί τα δύο πανέμορφα λευκά άλογα. Πίσω από τον Ηνίοχο, κατά πάσα πιθανότητα, εκτιμούν οι ειδικοί, βρίσκεται ο ίδιος ο νεκρός, τον οποίο οδηγούν στην άλλη ζωή. Η συγκλονιστική αυτή αποκάλυψη θα γίνει όταν αφαιρεθούν τα 60 εκ. χώματος τα οποία καλύπτουν ακόμη το ψηφιδωτό.

Με ενδιαφέρον εξετάζεται και η μορφή του έφηβου, κι όχι άνδρα Ερμή, η στάση του σώματός του, το γεγονός ότι κοιτάζει προς τον θεατή σαν κάτι να θέλει να τους πει. Η απεικόνιση του Ερμή ως ψυχοπομπού συναντάται (σε τοιχογραφία) και σε έναν από τους σημαντικότερους μακεδονικούς τάφους στην αρχαία Μίεζα, σε εκείνον που αποκαλείται «τάφος της κρίσεως», και πήρε το όνομά του από τη ζωγραφική παράσταση που τον διακοσμεί και έχει ως θέμα την κρίση του νεκρού.

Στην πρόσοψη εκείνου του μακεδονικού τάφου με καμάρα απεικονίζονται ο νεκρός, ο ψυχοπομπός Ερμής και οι κριτές του Κάτω Κόσμου, οι Αιακός και Ραδάμανθυς.

Υπενθυμίζεται ότι η ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού ανέφερε:

Προχωρεί η ανασκαφική έρευνα στον λόφο Καστά Αμφίπολης, από την ΚΗ´ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.

Συνεχίζεται η σταδιακή αφαίρεση μέρους της επίχωσης, από τον δεύτερο χώρο, πίσω από τις Καρυάτιδες και μέχρι την επιφάνεια του δαπέδου, σε βάθος 6μ. από την θόλο. Κατά την αφαίρεση της επίχωσης αποκαλύφθηκε το μεγαλύτερο τμήμα ψηφιδωτού δαπέδου, το οποίο καλύπτει όλη την επιφάνεια του χώρου δηλαδή, 4,5μ. πλάτος επί 3 μ. μήκος.
Το ψηφιδωτό είναι κατασκευασμένο από μικρά βότσαλα, λευκού, μαύρου, γκριζωπού, μπλέ, κόκκινου και κίτρινου χρώματος. Την κεντρική παράσταση περιβάλλει διακοσμητικό πλαίσιο, πλάτους 0,60μ.,το οποίο συντίθεται από διπλό μαίανδρο, τετράγωνα και τρέχουσα σπείρα. Το φόντο της παράστασης είναι σε αποχρώσεις γκρί-μπλέ.
Η κεντρική παράσταση απεικονίζει άρμα σε κίνηση, που σύρεται από δύο λευκά άλογα, το οποίο οδηγεί γενειοφόρος άνδρας, με στεφάνι δάφνης στο κεφάλι. Μπροστά από το άρμα απεικονίζεται ο θεός Ερμής ως ψυχοπομπός, ο οποίος φορά πέτασο, μανδύα, φτερωτά σανδάλια και κρατά κηρύκειο. Η σύνθεση έχει κατεύθυνση από ανατολικά προς τα δυτικά.

Η παράσταση διακρίνεται για την εξαίρετη τέχνη στην απόδοση των λεπτομερειών των χαρακτηριστικών, τόσο των μορφών, όσο και των αλόγων, όπως και για την αρμονία των χρωμάτων. Η σύνθεση είναι σύγχρονη του ταφικού συγκροτήματος και χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα π.Χ. Το ψηφιδωτό έχει υποστεί φθορά στο κέντρο, σε σχήμα κύκλου, διαμέτρου 0,80μ. Ωστόσο, πολλά μέρη από το φθαρμένο τμήμα έχουν βρεθεί στην αμμώδη επίχωση. Τις επόμενες μέρες θα γίνει προσπάθεια συγκόλλησης και αποκατάστασής του, προκειμένου να συντεθεί, στο μέτρο του δυνατού, η συνολική εικόνα της παράστασης.

Το ψηφιδωτό δάπεδο, ανατολικά και δυτικά, δεν έχει αποκαλυφθεί στο σύνολό του, καθώς η ανασκαφή είναι ακόμη σε εξέλιξη στα τμήματα αυτά. Στα νότια του ψηφιδωτού δαπέδου και ανάμεσα στα βάθρα των Καρυατίδων αποκαλύφθηκε πώρινο κατώφλι, καλυμένο με λευκό κονίαμα. Στα βόρεια του δαπέδου αποκαλύφθηκε το μαρμάρινο κατώφλι της θύρας, που οδηγεί στον τρίτο χώρο, διακοσμημένο με ιωνικό κυμάτιο, στο κάτω μέρος του.

Επίσης, εντοπίστηκαν, ακριβώς κάτω από το θύρωμα, προς το εσωτερικό του τρίτου χώρου, δύο ακόμη τμήματα από τα μαρμάρινα θυρόφυλλα.