Οι εξεγέρσεις που προέβλεψαν την κρίση

Πριν από περίπου δύο χρόνια ο Σλαβόι Ζίζεκ υποστήριξε ότι «οι άνθρωποι δεν εξεγείρονται όταν τα πράγματα είναι πολύ άσχημα, αλλά όταν διαψεύδονται οι προσδοκίες τους». Σαν χαρακτηριστικά παραδείγματα έφερνε τη Γαλλική Επανάσταση, που ξέσπασε όταν ο βασιλιάς και οι ευγενείς άρχισαν να χάνουν τον έλεγχο της εξουσίας, αλλά και την επανάσταση της Αιγύπτου το 2011, που πραγματοποιήθηκε από μια γενιά που για πρώτη φορά ξέφυγε από την απόλυτη φτώχεια και προς στιγμήν πίστεψε το νεοφιλελεύθερο όραμα που προωθούσε ο δικτάτορας Μουμπάρακ. Στα παραδείγματά του ο Ζίζεκ επιστρέφει και στην εξέγερση του 1956 στην Ουγγαρία (την πρώτη μεταπολεμική επανάσταση, όπως τη χαρακτήριζε ο Κορνήλιος Καστοριάδης) η οποία δεν ήρθε με το αποκορύφωμα της σταλινικής καταπίεσης, αλλά ύστερα από δυο χρόνια σχετικά ήρεμης διακυβέρνησης από τον Ιμρε Νάγκι.

Υπό αυτή την έννοια κάθε εξέγερση είναι και μια πρόβλεψη αλλά και μια προσπάθεια αναχαίτισης των ακόμη χειρότερων ημερών που έρχονται. Ελάχιστοι κοινωνικοί επιστήμονες θα μπορούσαν να προβλέψουν με τόση διαύγεια την οικονομική κρίση της δεκαετίας του ’70 όπως το έκαναν οι εξεγερμένοι του Μάη του ’68 (όχι μόνο στο Παρίσι αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο). Οι οικονομικοί δείκτες έδειχναν ότι κάτι είχε αρχίσει να χωλαίνει στην εκρηκτική μεταπολεμική ανάπτυξη του καπιταλισμού, αλλά ελάχιστοι οικονομολόγοι τολμούσαν να προβλέψουν τι θα επακολουθούσε με την κρίση του 1973.

Οι μαύροι κάτοικοι της συνοικίας Watts του Λος Αντζελες είχαν κάνει την «πρόβλεψη- εξέγερση» ήδη από το 1965, καθώς η δική τους κοινωνική ομάδα έζησε την κατακρήμνιση του αμερικανικού ονείρου πριν από τον λευκό πληθυσμό. Η εξέγερση ξέσπασε τελικά στις 11 Αυγούστου διά σχετικά ασήμαντον αφορμήν (τη σύλληψη ενός μαύρου για οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ) αλλά προκάλεσε 34 θανάτους, 4.000 συλλήψεις και υλικές καταστροφές ύψους 40 εκατομμυρίων δολαρίων. Δεν είναι τυχαίο ότι ύστερα από αυτή την εξέγερση ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ κατανόησε πλήρως τα ταξικά χαρακτηριστικά του αγώνα των μαύρων και εγκατέλειψε τον αμερικανικό Νότο για να στρέψει την προσοχή του στα γκέτο των μεγάλων αστικών κέντρων – μια πολιτική στροφή που λίγα χρόνια αργότερα θα πληρώσει με τη ζωή του.

Αντίστοιχα ο ελληνικός Δεκέμβρης του 2008 δεν ήταν αποτέλεσμα, αλλά πολύ περισσότερο προανάκρουσμα της οικονομικής κρίσης που ζούμε σήμερα. Η απογοήτευση μιας γενιάς, που διαισθανόταν ότι το μέλλον της θα είναι χειρότερο από αυτό των γονιών της, ήταν αρκετή για να στείλει χιλιάδες ανθρώπους να συγκρούονται με τα ΜΑΤ για περίπου ένα μήνα. Η δύναμη αυτής της «εξέγερσης – πρόβλεψης» ήταν τόσο μεγάλη ώστε το πολιτικό και οικονομικό κατεστημένο εξέταζε ακόμη και το ενδεχόμενο να κατεβάσει τον στρατό στους δρόμους – πρόταση που, όπως συνηθίζεται τις τελευταίες δεκαετίες, κατέθεσε πρώτος ένας νεοφιλελεύθερος πολιτικός, ο Στέφανος Μάνος. Αντίστοιχη πρόταση δεν γνωρίζουμε να παρουσιάστηκε για το κίνημα των αγανακτισμένων (με εξαίρεση ορισμένα κείμενα στο Protagon), αν και η συντεταγμένη ενίσχυση του ναζισμού από τα κόμματα εξουσίας και τα ΜΜΕ εξυπηρετούσε τον ίδιο στόχο της αναχαίτισης της λαϊκής οργής.

Στη λίστα των εξεγέρσεων και επαναστάσεων, που προκλήθηκαν από τη διάλυση των ψευδαισθήσεων για ένα καλύτερο μέλλον, ανήκει ενδεχομένως και η δεύτερη παλαιστινιακή Ιντιφάντα. Οταν οι Παλαιστίνιοι συνειδητοποιούν ότι η συμφωνία του Οσλο δεν οδηγεί στην αυτοδιάθεση αλλά στον κατακερματισμό των εδαφών τους σε θνησιγενείς θύλακες, οπλίζονται και πάλι με πέτρες για να πολεμήσουν τα άρματα μάχης του ισραηλινού στρατού. Για άλλη μια φορά «προβλέπουν» το κοινωνικό και οικονομικό απαρτχάιντ που στήνεται γύρω τους πριν το Ισραήλ εφαρμόσει τα σκληρότερα μέτρα εκμετάλλευσης και καταπίεσης (την κατασκευή του τείχους του αίσχους ή τους συνεχείς βομβαρδισμούς της αποκλεισμένης Γάζας).

Προφανώς ο προσεκτικός ερευνητής θα εντοπίσει και αρκετές εξεγέρσεις στην Ιστορία που δεν πληρούν τον συγκεκριμένο κανόνα. Αν υπάρχει όμως έστω και ελάχιστη βάση σε αυτή την εμπειρική παρατήρηση της «εξέγερσης-πρόβλεψης», μήπως βρισκόμαστε μπροστά σε ακόμη μια εξέγερση – τώρα που οι υποσχέσεις περί εξόδου από την κρίση, με το υποτιθέμενο πρωτογενές πλεόνασμα και την έξοδο στις αγορές, θάβονται κάτω από νέα μνημόνια;

Κάποιος κακεντρεχής θα μπορούσε φυσικά να αναρωτηθεί εάν ένας λαός που πίστεψε τέτοια κραυγαλέα ψέματα έχει τη διανοητική επάρκεια για να εξεγερθεί. Ας μη γινόμαστε όμως κακοί. Αλλωστε το σύνθημα που γράφτηκε πριν από μερικά 24ωρα στον τοίχο ήταν σαφές: «Μύρισε Δεκέμβρης του ’08».