Λένε
ότι το μέλλον είναι αβέβαιο και δύσκολα μπορεί να το προβλέψει κανείς. Ειδικά στη
διεθνή πολιτική σκηνή τα πράγματα είναι κάποιες φορές τόσο ρευστά ή δυσνόητα
που οι εκτιμήσεις για τις παγκόσμιες ή περιφερειακές μελλοντικές εξελίξεις
είναι αντικειμενικά αμφιλεγόμενες. Αν και, λοιπόν, η πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ στην
Παγκόσμια Τάξη (World
Order) προς το
παρόν δεν αμφισβητείται ακόμα, οι πολλοί και απρόβλεπτοι ‘‘παίκτες’’ του
οικουμενικού παιγνίου, η ποικιλωνυμία και συνθετότητα των γεωπολιτικών
συμφερόντων και η πολισχιδία της οικονομικής δράσης, δημιουργούν και πάντα θα
επωάζουν την ανάγκη στρατηγικής ανάλυσης και στρατηγικών συμμαχιών στον
Πλανήτη.
Είναι
ξεκάθαρο, επομένως, ότι την Ελλάδα δεν μπορεί και ούτε πρέπει να την απασχολούν
αποκλειστικά και μόνο η μικροπολιτική και η έωλη υποσχεσιολογία ενός ανεπαρκούς
Πρωθυπουργού. Η Ελλάδα είναι (και) κομμάτι του παγκόσμιου συστήματος και η
εξωτερική πολιτική διαμορφώνει ούτως ή άλλως, και από τούδε και στο εξής θα
καθορίζει όλο και πιο αποφασιστικά, τη θέση της Χώρας στον Κόσμο, τους
γεωοικονομικούς συσχετισμούς της, αλλά και τo εθνικό της μέλλον. Και αυτό πρέπει να
το καταλάβει η ηγεσία μας και να σκεφθεί σοβαρά και υπεύθυνα για τη μελλοντική μας
πορεία.
Ένα
από τα πιο ‘‘περίεργα’’ πράγματα, λοιπόν, αρχικά αδιανόητο, ίσως και ‘‘τρελό’’
με βάση τα παραπάνω, που θα περίμενε να διαβάσει κάποιος, είναι ότι το εθνικό μας μέλλον, που άμεση συνάφεια
έχει με τους ορίζοντες και τα προτάγματα της εξωτερικής μας πολιτικής, μπορεί
και να γράφεται εν ολίγοις και να αποτυπώνεται καθαρά σε έναν Νόμο ενός «ξένου
Κράτους»!
Κι
όμως το παντελώς πρόσφατο Νομοσχέδιο του Αμερικάνικου Κογκρέσου για την
Ασφάλεια και την Ενεργειακή Συνεργασία στην Ανατολική Μεσόγειο (A Bill for the Eastern Mediterranean Security and Energy Partnership Act of 2019) ρίχνει φως ως προς το ποια είναι τα στρατηγήματα και
διακυβεύματα της παγκόσμιας υπερδύναμης στην περιοχή μας και πώς αυτά
σχετίζονται με το ίδιο το μέλλον μας.
Το
άνω Νομοσχέδιο ξεκινά με τη σχηματίζουσα το δόγμα της αμερικανικής πολιτικής
στην περιοχή διαπίστωση ότι η ασφάλεια των εταίρων και των συμμάχων των ΗΠΑ στην
Ανατολική Μεσόγειο είναι σημαντική για την ασφάλεια της ίδιας της Αμερικής αλλά
και της Ευρώπης. Σ’ αυτό το πλαίσιο
στρατηγικής ανάλυσης η Ελλάδα χαρακτηρίζεται ως ‘‘πολύτιμο’’ μέλος του
ΝΑΤΟ και μαξιλάρι σταθερότητας (pillar
of
stability)
στην Ανατ. Μεσόγειο,
το Ισραήλ ως ‘‘ακλόνητος σύμμαχος’’ και ‘‘μέγιστος στρατηγικός εταίρος’’
και η Κύπρος ως ‘‘στρατηγικός εταίρος-κλειδί’’. Άλλωστε, στην τριμερή
διάσκεψη (trilateral summit)
της 20ης Μαρτίου στην Ιερουσαλήμ μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και
Ισραήλ συμμετείχε και ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Mike Pompeo, και οι τέσσερεις χώρες από κοινού και
ομόφωνα εξέφρασαν την αντίθεση και την πρόθεση αντίδρασής τους σε κάθε ενέργεια
τρίτων κρατών που μπορεί να αποσταθεροποιήσει την Ανατ. Μεσόγειο, αποτελεί
παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου και διαταράσσει τις σχέσεις καλής γειτονίας των
δυνάμεων της περιοχής.
Η
ουσία όμως, πίσω από τη σύσφιξη των στρατηγικών σχέσεων και την πανταχόθι
διακήρυξη προθέσεων, είναι ότι η Ανατ. Μεσόγειος θεωρείται πια μια σημαντική
παγκόσμια ενεργειακή δεξαμενή. Έτσι, τα κοιτάσματα φυσικού αερίου που
ανακαλύφθηκαν στην Αιγυπτιακή Ακτή (κοίτασμα Zohr), στην Ισραηλινή θάλασσα (κοιτάσματα Tamar και Leviathan) και στην Κυπριακή ΑΟΖ (κοίτασμα
Αφροδίτη) παγίωσαν δύο εξαιρετικής βαρύτητας και προοπτικής γεωπολιτικά
δεδομένα: Α) Έδωσαν πραγματιστική
βάση, κάτι σαν ‘‘σάρκα και οστά’’, στο κεντρικό δόγμα της αμερικανικής
εξωτερικής πολιτικής στον κρισιμότατο τομέα της ενέργειας, ήτοι αυτό της διαφοροποίησης και εναλλακτικότητας
των πηγών ενέργειας των κρατών του Δυτικού Κόσμου και Β) Έδωσαν πνοή στα σχέδια σύναψης ή και διατήρησης στρατηγικών περιφερειακών
συμμαχιών. Γι’ αυτό και στο άνω Νομοσχέδιο γράφεται ότι είναι για λόγους
ασφάλειας εθνικό συμφέρον για τις ΗΠΑ να προστατεύουν, να προωθούν και να
επιτυγχάνουν την ενεργειακή ασφάλεια και συνεργασία με τους εταίρους τους.
Ως
δε ένα από τα κομβικά σημεία αναφοράς
του γεωγραφικού καμβά, πάνω στον
οποίο υλοποιείται το κεντρικό αμερικάνικο δόγμα της διαφοροποίησης και
εναλλακτικότητας των πηγών και πόρων ενέργειας για όλη την Ευρώπη (diversification dogma), προβάλλεται η Ελλάδα. Και αυτό
γιατί:
Πρώτον,
το δικό μας έδαφος διαπερνά ο Διαδριατικός Αγωγός φυσικού αερίου (Trans Adriatic Pipeline, γνωστός ως ΤΑΡ). Ο αγωγός αυτός είναι
βασικό ‘‘συστατικό μέρος’’ του Νότιου διαδρόμου για το φυσικό αέριο (Southern Gas Corridor), που έχει ως επιτελική στόχευση την
ενεργειακή απεξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό αέριο.
Δεύτερον,
από την ελληνική επικράτεια θα περνά και ο Αγωγός φυσικού αερίου της Ανατολικής
Μεσογείου (East
Mediterranean
Pipeline, γνωστός
και ως East
Med), ο οποίος
συνιστά και το μεγαλύτερο εγχείρημα μεταφοράς φυσικού αερίου, που θα έχει γίνει
ποτέ στην ΝΑ Ευρώπη. Μ’ αυτόν τον αγωγό, υπό την προϋπόθεση ότι θα κριθεί
κατασκευαστικά εφικτός και οικονομικά βιώσιμος, οι Αμερικάνοι θα επιδιώξουν να
καλύψουν μέρος των ενεργειακών αναγκών των δυτικών, συμμαχικών κρατών και να
αμβλύνουν τη σημασία, τη δυναμική και κυρίως την ενεργειακή προσφορά και
εξάρτηση που δημιουργεί ο Αγωγός NORD STREAM 2, που προβλέπεται να μεταφέρει φυσικό αέριο από τη Ρωσία
στη Γερμανία. Γι’ αυτό, στο Νομοσχέδιο του Κογκρέσου ρητά καταγράφεται ότι η
εκμετάλλευση της Κυπριακής ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας προσφέρει εναλλακτική πηγή
κάλυψης της Ευρώπης έναντι του ρωσικού αερίου.
Τρίτον,
ο αγωγός διασυνδέσεως Ελλάδας-Βουλγαρίας (Greece-Bulgaria Interconnector) θα προσφέρει και μεγαλύτερη δικτύωση
στον ΤΑΡ, αλλά και θα αποτελέσει τον λόγο για τη δημιουργία στη Χώρα μας τερματικών
σταθμών αποθήκευσης και μετέπειτα διανομής υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG terminals). Μετά τον Σταθμό της Ρεβυθούσας, ο
προτεινόμενος τερματικός Σταθμός της Αλεξανδρούπολης προβλέπεται να έχει τη
στήριξη των Αμερικανών.
Το
εντυπωσιακό, παρά ταύτα, είναι ότι στο Νομοσχέδιο του Κογκρέσου, πέραν από τα
ζητήματα της ενεργειακής ασφάλειας και συνεργασίας που έχουν στόχο την
‘‘ενεργειακή εναλλακτικότητα’’ (diversity), ξεδιπλώνεται και μια ολόκληρη
πλατφόρμα ευρύτερης στρατηγικής συμπόρευσης και συμμαχικής συνέργειας. Στο Νομοσχέδιο
κατοχυρώνεται η ίδρυση του Ενεργειακού Κέντρου Ανατ. Μεσογείου (US Eastern Mediterranean Energy Center), με εφαλτήριο το οποίο οι Αμερικάνοι
θα μεταφέρουν τεχνολογία και τεχνογνωσία στους εταίρους τους. Επιπρόσθετα, η
ίδρυση του Κέντρου Μελετών για το Φυσικό Αέριο στην Ανατ. Μεσόγειο (Eastern Mediterranean Natural Gas Forum) σε συνδυασμό με το Κέντρο Διαχειρίσεως
Ενεργειακών Κρίσεων (Energy
Crisis Center) στην Κύπρο στοχεύει στην προστασία
των ενεργειακών υποδομών της περιοχής και στη δημιουργία ενεργειακών
πλεονεκτημάτων προς όφελος των συμμάχων των ΗΠΑ (Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ).
Μάλιστα
στο νομικό κείμενο του Κογκρέσου λέγεται ότι οι ΗΠΑ και η Κύπρος υπέγραψαν ήδη συμφωνίες
ανταλλαγής πληροφοριών και ότι οι Αμερικάνοι ήδη εκπαιδεύουν τους Κύπριους στην
κυβερνοασφάλεια (cyber
security), στην
αντιτρομοκρατία (counterterrorism)
και στις υπηρεσίες μυστικών πληροφοριών (intelligence). Για τον λόγο αυτόν το Κογκρέσο
προτείνει ανεπιφύλακτα την άρση της από το 1987 απαγόρευσης εξαγωγής αμυντικού
υλικού στην Κύπρο (δηλ. την άρση του σχετικού embargo).
Από
το Νομοσχέδιο επίσης προκύπτει ότι οι ΗΠΑ καλοβλέπουν τη δέσμευση της Ελλάδας
στη Σύσκεψη του ΝΑΤΟ στην Ουαλία το 2014 να δαπανά το 2% του ΑΕΠ της στην άμυνα (σε στρατιωτικές δαπάνες) και
θέτουν σε εφαρμογή το Πρόγραμμα πολεμικής εκμάθησης και εκπαίδευσης (International Military Education and Training) δίνοντας 2 εκατ. δολάρια για την
Ελλάδα το οικονομικό έτος 2020 καθώς και 2 εκατ. για την Κύπρο. Η Χώρα μας
ορίζεται να λάβει και άλλα 3 εκατ. δολάρια το ίδιο έτος για να διαθέσει το 20%
του αμυντικού της προϋπολογισμού στην έρευνα και ανάπτυξη.
Το
‘‘ενεργειακό παίγνιο’’ στην Ανατ. Μεσόγειο όμως δεν είναι η μόνη έγνοια των
Αμερικανών. Περιφερειακή Δύναμη της ευρύτερης περιοχής, που ενδιαφέρει απόλυτα
τις ΗΠΑ, είναι και η Τουρκία, οι σχέσεις της οποίας με τη Ρωσία είναι η λυδία
λίθος των εξελίξεων στην ΝΑ Ευρώπη και Μέση Ανατολή. Το Νομοσχέδιο του
Κογκρέσου είναι κατηγορηματικό: Αν οι Τούρκοι αγοράσουν τους πυραύλους S-400 από τους Ρώσους, η επιβολή
υποχρεωτικών κυρώσεων (mandatory sanctions)
σύμφωνα με Νόμο που έχει ψηφίσει το αμερικάνικο Κογκρέσο (Countering America’s Adversaries Through Sactions Act, Section 231), νοούμενη και ως ευθεία παραβίαση των υποχρεώσεων τους
απέναντι στο ΝΑΤΟ, θα είναι άμεση.
Παράλληλα, κανένα κεφάλαιο για τη μεταφορά των πολεμικών αεροσκαφών F-35 στην Τουρκία και τη μεταφορά
τεχνογνωσίας και δεδομένων πνευματικής ιδιοκτησίας δεν θα εγκριθεί. Το
Νομοσχέδιο ορίζει ότι μόνο αν υπαναχωρήσουν οι Τούρκοι από την αγορά των S-400, o Πρόεδρος των ΗΠΑ με έγγραφο του προς
το Κογκρέσο μπορεί να άρει την παραπάνω απαγόρευση.
Επομένως,
η απειλή τερματισμού της αμυντικής συνεργασίας ΗΠΑ-Τουρκίας είναι δημοσίως
διατυπωμένη πλέον από τους Αμερικάνους Γερουσιαστές και δη υπό αυτό το σκεπτικό
γράφεται στο παραπάνω Νομοσχέδιο ότι μέσα σε 90 ημέρες από την ψήφιση ο ΥΠΕΞ
των ΗΠΑ (Secretary of
State) θα πρέπει να
υποβάλει έγγραφη αναφορά στο Κογκρέσο και για τις απόπειρες ανάμιξης τρίτων
κρατών στην ΑΟΖ της Κύπρου και για τον αριθμητικό όγκου των από 1/1/2017
παραβιάσεων του εναέριου χώρου της Ελλάδας από τρίτες χώρες!
Είναι
φανερό, συνεπώς, ότι οι Αμερικάνοι προσπαθούν να αποκρυπτογραφήσουν και
εμποδίσουν την εφαρμογή των πολιτικών, ενεργειακών και οικονομικών στόχων της
Ρωσίας στην Ανατ. Μεσόγειο και αργά ή γρήγορα η Ελλάδα θα κληθεί όχι μόνο να
πάρει θέση στο ‘‘ενεργειακό και γεωπολιτικό πόκερ’’ της περιοχής μας, αλλά
πιθανόν και να διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο. Κρατηθείτε, το… ‘‘Μέλλον’’ έρχεται με σφοδρή ταχύτητα
καταπάνω μας…
Κατερίνη, 17/4/2019
ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΟΥΓΚΟΥΡΕΛΑΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
LLM IN INTERNATIONAL COMMERCIAL
LAW
LLM IN EUROPEAN LAW
Cer. LSE in Business,
International
Relations and the
political science
